Grutten, rijst en klompen: dat verdeelde de Leidse Sint Vincentiusvereniging onder de armen in de jaren 1848-1854. Dit staat op de zogenaamde bedelingslijsten die we vonden in het archief van deze rooms-katholieke vereniging. Met Kerst kregen de mensen een extraatje, zoals meel, spek en erwten. Wij kregen het archief onlangs van een particulier. De stukken zijn van de jaren 1846 – 1962 en geven een goed beeld van de rooms-katholieke armenzorg in Leiden in die periode.
Een van de bedelingsregisters uit 1848-1854 van de Sint Vincentiusvereniging. De eerste kolom geeft de namen van de leden, de tweede die van de 'bedeelden'. Daarop volgen kolommen waarin de giften staan vermeld. Archief Sint Vincentiusvereniging, Erfgoed leiden en Omstreken.
De Vincentiusvereniging werd in 1833 in Parijs door een groep studenten opgericht. Zij wilden hiermee hulp bieden aan de zwakkeren in de samenleving. Als patroonheilige kozen de studenten Sint Vincentius à Paolo. Deze Franse priester zette zich gedurende zijn leven (1581 – 1660) in voor hulp aan armen en behoeftigen. Hij werd in 1737 door Paus Clemens XII heilig verklaard. Binnen tien jaar na de oprichting kreeg de vereniging afdelingen in Italië, Spanje, Portugal, Duitsland, Ierland en België. Ook Nederland volgde.
Eugène Lacomblé, Sint Vincentius, klei, 19de eeuw. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.
Meel, spek en erwten
In 1846 kwam er een Leidse afdeling. Ook deze ging zich bezig houden met armenzorg. In het archief van de Leidse St. Vincentiusvereniging zijn twee bedelingsregisters (overzichten van de armen en wat zij kregen) uit de periode 1848 – 1854 bewaard gebleven. Ze geven op de eerste plaats een mooi beeld van de Leidse rooms-katholieke gemeenschap. De leden van de St. Vincentiusvereniging hadden ieder een aantal armen (‘bedeelden’) onder zich. Zowel hun namen als die van de bedeelden staan op de lijsten. Op de tweede plaats zien we wat er uitgedeeld werd. Dat waren doorgaans grutten, rijst, klompen en af en toe iets ‘uit het magazijn’. Met Kerstmis kregen de armen iets extra’s, zoals meel, spek en erwten.
Detail van een van de bedelingsregisters van de Leidse Sint Vincentiusvereniging. Archief Sint Vincentiusvereniging, Erfgoed Leiden en Omstreken.
Beddengoed en communiejurkjes
Rond 1950 deelde de vereniging kleding en beddengoed uit. De leden regelden ook eerste communiejurkjes voor meisjes die hun eerste heilige communie deden. De eerste heilige communie is in de Rooms-Katholieke Kerk een feestelijke gelegenheid. Kinderen van ongeveer 6 -7 jaar mogen dan voor het eerst de hostie ontvangen tijdens de mis.
Loterijen, toneelvoorstellingen en schatgraafwedstrijden
Voor de bedeling van de armen was geld nodig. De vereniging organiseerde daarom loterijen met fraaie prijzen. Zo stelden de leden voor de loterij van 1891 maar liefst zeshonderd prijzen beschikbaar, waaronder kinderspeelgoed, bierglazen, een fles eau de cologne, majolica vaasjes, déjeuners (lunches), pakken chocolade, doosjes zeep, een kruisbeeld, een horloge en een flesje ‘odeur’.
Deel van een artikel in het Leidsch Dagblad van 18 februari 1891, p.1. Het beschrijft de prijzen die met de door de Sint Vincentiusvereniging georganiseerde loterij te winnen waren.
Later gaven de leden toneelvoorstellingen waarvan de opbrengst naar de armen ging. De vereniging verwierf in de jaren 1950 ook fondsen met het organiseren van schatgraafwedstrijden voor kinderen op het strand in Noordwijk.
De Leidse Sint Vincentiusvereniging organiseerde in de jaren 1950 schatgraafwedstrijden op het strand bij Noordwijk. Hiermee wierven ze fondsen voor de bedeling. Foto uit 1954, collectie Hans Timmerman.
Een deelnemer aan de schatgraafwedstrijd op het Noordwijkse strand, die de Leidse Sint Vincentiusverneiging organiseerde in 1954. Collectie Hans Timmerman.
Een Leidse afdeling
Leiden kreeg niet zomaar een Sint Vincentiusvereniging. De eerste Nederlandse afdeling werd op 10 februari 1846 opgericht in Den Haag. Leiden volgde snel. Door tussenkomst van de voorzitter van de Haagse afdeling werd onder bescherming van de ‘Allerheiligste Maagd en Moeder Gods Maria’ in Leiden een afdeling opgericht. Het bestuur vroeg op 25 augustus 1846 aan het verenigingsbestuur in Parijs om ingelijfd te worden. De Leidse afdeling telde toen nog maar negen leden.
Het bestuur van de Leidse Sint Vincentiusvereniging in de jaren 1950. Collectie Hans Timmerman.
Toestemming uit Frankrijk
Het Franse verenigingsbestuur stelde allerlei eisen. Zo moest het hoofddoel armenzorg zijn en was er goedkeuring nodig van de Leidse rooms-katholieke geestelijkheid. Op 8 september 1846 kwam het verlossende woord. De Algemene Raad van de Vincentiusvereniging te Parijs had op 7 september besloten de Leidse afdeling in te lijven. Daarmee was de oprichting van de Leidse St. Vincentiusvereniging een feit.
Lange tijd waren dergelijke particuliere instellingen en kerken verantwoordelijk voor de armenzorg. Dat veranderde met de komst van de Algemene Bijstandswet in 1965. Voor de Vincentiusverenigingen betekende dit het einde. Armenzorg werd hiermee een staatsaangelegenheid.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, Twitter, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.
André van Noort met dank aan Hans Timmerman
21 december 2023