In het dorp Nieuwkoop staat een monumentaal raadhuis uit 1628. Vrij uniek, want in die tijd vergaderden de meeste dorpsbesturen in plaatselijke herbergen. Zij hadden niet het kapitaal om een eigen gebouw neer te zetten. Heer van Nieuwkoop Johan de Bruyn van Buytewech nam het initiatief voor de bouw. Maar ook de Nieuwkoopse gemeenschap droeg flink bij aan de kosten. In het gemeentearchief van het dorp deden we een bijzondere vondst: een lijst met donateurs en hun schenkingen. Met bedragen van honderd gulden tot tien stuivers. Deze vondst is bijzonder om we niet vaak zo uitgebreid een beschrijving vinden van hoe een groot project, zoals dit raadhuis, gefinancierd is. Daarnaast is archiefmateriaal uit begin 17de eeuw vaak fragmentarisch of inmiddels verloren gegaan.
Buytewech vond het vergaderen in de herberg te kostbaar. De inwoners werden daarvoor te zwaar belast. De heer van Nieuwkoop wilde hieraan paal en perk stellen en nam in 1617 het initiatief voor de bouw van een eigen dorps ofte gemeenlants raethuys. De totale kosten werden begroot op 600 gulden.
Het voormalig raadhuis van Nieuwkoop, gebouwd in 1628. Foto: Culturele Vereniging 't Reghuys.
Albert Louis Oger, voorgevel en plattegronden voormalig raadhuis Nieuwkoop, 1935. Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, documentnummer BT-011896.
Een lijst met donaties
Een aanzienlijk deel van de Nieuwkoopse gemeenschap stelde geld beschikbaar voor de bouw. De gevonden lijst geeft een indrukwekkend overzicht van alle donaties. Buytewech zelf schonk honderd gulden. Na hem volgden de baljuw (hoge ambtenaar) met vijftig gulden, de schout (bestuurder, openbaar aanklager, commissaris van politie) met 25 gulden en de ambachtsbewaarders (bestuurders) en secretarissen met bedragen variërend van 25 tot honderd gulden. De vijf heemraden (bestuurders van het waterschap), de negen welgeboren mannen én ook de zes schepenen (dorpsbestuurders) gaven ieder zes gulden. Welgeboren mannen waren rechters die zich met de hoge (criminele) rechtspraak bezig hielden.
Pagina van het document met een overzicht van alle donaties voor het Nieuwkoopse raadhuis. Boven de lijst met namen en bedragen staat uigelegd waarom Johan Buytewech een raadhuis wilde laten bouwen in Nieuwkoop: het vergaderen in lokale herbergen werd hem te duur. Archief van het ambacht Nieuwkoop, toegangsnummer 162.1.01.
Enkele namen van donateurs en het bedrag dat zij hebben geschonken. Detail van bovenstaande afbeelding.
Genoeg giften voor een raadhuis
Vervolgens staat er een lange lijst met inwoners die bedragen vanaf één gulden en tien stuivers tot en met zes gulden in het vooruitzicht stelden. Er werd in totaal 955 gulden en één stuiver opgehaald. Ruim voldoende om een fraai raadhuis neer te zetten. Op 31 maart 1618 tekenden aannemer Maerten Pouwelsz. uit Gouda en zijn borgen Jan Verbeeck en Pieter Pietersz. het bestek. Een aannemer zorgde vaak voor borgen als extra zekerheid voor de opdrachtgever. Bij een faillissement bijvoorbeeld konden de borgen financieel bijspringen. In 1628 stond het raadhuis er. Vanaf nu konden de bestuurders in stijl vergaderen. Het pand werd ook gebruikt voor de rechtspraak en als archief.
Laatste pagina van de donateurslijst voor het raadhuis van Nieuwkoop.
Johan Buytewech
Johan Buytewech was in Nieuwkoop zeer geliefd. Als dank voor zijn goetwillige gunste ende faveur voor de ingezetenen van Nieuwkoop besloten baljuw, schout, ambachtsbewaarders, welgeboren mannen, schepenen en enige notabele buijerluijden hem te erkennen met een vereeringe ofte huldinge. Dankzij hem kreeg Nieuwkoop een prachtig monumentaal raadhuis. Sinds 1949 is het in bezit van de stichting Hendrick de Keyser en dient het als cultureel centrum ’t Regthuys.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, Twitter, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.
André van Noort
25 januari 2024