• 
• DownloadJoodsWeesDoorgangshuisLeiden1890-1951webversie.pdf

Aan het deel Joden in Leiden wordt gewerkt! Het volgt z.s.m.

Eerste uitgave
Toen de heer P.J.M. de Baar in het jaarverslag van het Joods Historisch Museum te Amsterdam ontdekte dat de oudste zoon van de heer Levisson een fotoalbum had geschonken, dat zijn vader bij het bereiken van de zestigjarige leeftijd (8 maart 1938) kreeg van de bewoners van het joodse weeshuis aan de Roodenburgerstraat 1A te Leiden, was dit een grote verrassing voor mij. Deze foto's met de begeleidende felicitatiebriefjes beschouw ik als een monument voor deze weeskinderen, van wie velen vijf jaar later zouden worden vergast, waardoor er niets meer rest dan de herinnering aan hen.
Een andere bron om aan gegevens over deze weeskinderen te komen is de index van de heer Th.C. Witte, die de tussen het einde van het niet-verbrande Bevolkingsregister t/m 1923 en de Stadhuisbrand van 12 februari 1929 in het Leidsch Dagblad verschenen wekelijkse rubriek "uit Leiden vertrokken" in de periode 1 januari 1924 tot 1 maart 1929 indiceerde. Zo kon een aantal kinderen, die bij het bereiken van de achttienjarige leeftijd uit het tehuis gingen, opgespoord worden, terwijl tevens werd achterhaald waar ze heen gingen.
De heer De Vries, die het geluk had vrij te komen uit Westerbork, verschafte mij een aantal foto's en gegevens over de kinderen, zoals de grote foto, gemaakt in november 1932 van het voltallige personeel en de weeskinderen (behalve de allerkleinsten). Die foto werd gemaakt voor mevrouw Italie-Schaap, die ernstig ziek was en vermoedelijk niet lang meer zou leven. Zij overleed inderdaad korte tijd later, op 7 december 1932. Natuurlijk kon de heer De Vries niet meer alle kinderen herkennen, maar van een aantal van hen herinnerde hij zich toch de namen. Door uit te zoeken wie er november 1932 in het tehuis woonden, konden we een aantal alsnog benoemen. Twijfelgevallen bleven over, die ik met "vermoedelijk" aangeduid heb.
Mevrouw Bekooy-Gebert, die in het begin van de oorlog in dienst was bij het weeshuis, gaf mij foto's uit die tijd, allemaal gemaakt vòòr 31 maart 1942, toen zij ontslagen werd. Zij was niet-joods en mocht niet meer in het weeshuis werken. Op 6 mei 1942 trouwde zij en kreeg als geschenk van Jozef David Beem een door hem gemaakt houten dienblad, dat een proefwerk was van de Ambachtsschool. Jopie Beem is toen met Hans Kloosterman en nog een andere jongen naar de receptie gegaan om mevrouw Bekooy te feliciteren. Zijn eerste woorden waren: "Wees maar niet bang, we hebben onze hand op de ster gehouden". Mevrouw Bekooy heeft dat dienblad trouw bewaard. In 1990 werd het overgedragen aan het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Van Jopie Beem bleef alleen zijn foto met het felicitatiebriefje en het dienblad over. Hij werd op 26 maart 1943 in Sobibor vergast.

W.F. van Zegveld
Capelle aan den IJssel, december 1993

Bij de tweede editie
Bovenstaande tekst, ook al niet meer van gisteren, is het waard om een breed publiek te dienen, en dan is het plaatsen op een website een vanzelfsprekendheid. Dat hoorde in de tijd van ontstaan tot de onmogelijkheden en zou ook zeker van de auteur, Van Zegveld, niet gehoeven hebben. Maar zoveel jaar na zijn overlijden en met het voortschrijden van de techniek en de wens om zoveel mogelijk digitaal aan te bieden, zodat zoekmachines ook de meest verborgen informatie voor een zoeker kunnen vinden, geldt dat niet meer. En dit bestand moge een eerbetoon zijn aan Van Zegveld, die ontelbare uren tot nut van liefst zoveel zoekers als maar mogelijk hieraan gewerkt heeft.
De tekst is nog eens helemaal doorgelopen en correcties zijn aangebracht. Ook al is alle mogelijke zorg besteed, dat wil niet zeggen dat er geen fouten meer in zouden kunnen zitten. Gehoopt wordt dat het aantal daarvan zo klein mogelijk moge zijn. Internet is natuurlijk een geweldige Fundgrube voor vrijwel alle hier vermelde personen. Veel informatie die hier gegeven wordt, is ook op andere websites te vinden. Via Google is van heel wat personen nog wel meer te vinden dan hier vermeld is. Wie hier creatief mee om kan gaan, kan zich heel veel werk in archieven en dergelijke besparen. Soms zijn er zelfs meer of betere foto’s te vinden dan de kiekjes die de reden van het onderzoek en het ontstaan van deze publicatie vormden.
Deze bron is er een uit een reeks van delen met informatie over de Joden in Leiden. De systematiek hierin is lastig, maar met de nodige moeite toch wel te begrijpen. Hopelijk komen alle delen nog eens digitaal beschikbaar, zodat die systematiek veel duidelijker wordt.
Deze studie naar alle bewoners (voor zover te achterhalen) van het weeshuis is nadien door velen met vrucht geraadpleegd. Hier worde slechts genoemd Leonard Kasteleyn, Vervolging en bescherming, joden in Leiden 1933-1945 (Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden 2003), met name het hoofdstuk ‘Het joodse weeshuis’, p. 13-15, en op p. 74-76 van de lijst van vermoorde joden uit Leiden en omgeving, uit het Centraal Israëlietisch wees- en doorgangshuis.
Dat deze bron voor velen er een moge zijn waaraan zij zich kunnen laven, hoopt
P.J.M. de Baar.
Leiden, maart 2016.

• 
• DownloadJoodsWeeshuisGeschenk.pdf

Lees ook over het geschenk aan het Weeshuis in het Leidsch Dagblad .