• 
• DownloadHet Fruitpaleis.docx

Geschiedenis ontstaan van Het Fruitpaleis Haarlemmerstraat 75. (J.W.Dirkse Dzn)

door W.W.Paats. Wzn.

De oudere leienaar zal dit groenten- en fruitbedrijf en voorheen ook in comestibles, zeker nog kennen.

In het Leids Jaarboekje 1997 stond een artikel genaamd:
“What’s in the Hutspot?” geschreven door D.S. Moyer. In dit artikel komt de heer Martin Herreur van Het Fruitpaleis, Haarlemmerstraat 75 aan het woord. Aan het begin van genoemd artikel was een foto geplaatst van een gedeelte van de voorpui van Het Fruitpaleis. Omdat ik in mijn jonge jaren veel uren heb doorgebracht in Het Fruitpaleis en ook enigszins de geschiedenis van Het Fruitpaleis ken, besloot ik het aan het papier toe te vertrouwen.
Ook het ontbreken van de naam “Dirkse” in het boek Van middenstander tot ondernemer” met als ondertitel *Honderd jaar midden- en kleinbedrijf in Leiden is een van de redenen.



Oprichting Het Fruitpaleis
Het Fruitpaleis is opgericht door Jacobus Willem (roepnaam Ko) Dirkse , geboren te Leiden, op 24 juli 1906 en overleden te Leiden , op 18 januari 1966, zoon van Dirk Dirkse en Johanna Guldemond, gehuwd met Johanna (roepnaam Annie) van Venetiën, dochter van Hermanus van Venetiën en Elisabeth Carton.
De vader van Ko handelde al in Aardappelen en Bananen. Dirk Dirkse had waarschijnlijk een pand aan de Mare 45. In de Leidse Courant van 30 oktober 1909 is een advertentie te lezen over aardappelen, zoals de alom bekende “eigenheimer” en de wat minder bekende “Drielingen” en volgens een advertentie in de Leidsche Courant van 5 april 1922 werden er “De Bananen” aangevoerd/aangeboden , slechts voor winkeliers.


De jonge Ko Dirkse had de kunst van het handelen al heel snel door. Op 6 oktober 1925 – Ko is dan 19 jaar oud – wordt, in het Leidsch Dagblad door de Kantonrechter te Leiden bekend gemaakt dat op 5 oktober 1925 aan Jacobus Willem Dirkse de rechten van meerderjarigheid zijn toegekend betrekking hebbende op Nering en Handel.
Kort hierna verschijnen er de eerste advertenties in de couranten en dagbladen van een handel in fijn fruit, noten en dadels gedreven door J.W. Dirkse. Dzn.

Connectie auteur
In de kop van dit artikel staat bij mijn naam “Wzn”. Dat is in navolging van J.W. Dirkse. Dzn. Ko Dirkse was gehuwd met een oudere zuster (Johanna van Venetiën geboren te Leiden, op 19 mei 1904) van mijn moeder. (Alida van Venetiën, geboren te Leiden, op 26 januari 1910).De relatie tussen de twee zusters en tussen Ko Dirkse en mijn vader, Wouter Willem Paats, was goed te noemen. Toen ik wat ouder werd en naar het middelbaar onderwijs ging, vond ik het wel interessant staan om achter mijn naam “Wzn” te zetten. Per slot van rekening hebben mijn vader en ik dezelfde voornamen gekregen en dit gaf duidelijkheid.


Geschiedenis
Als klein jochie werd ik al meegenomen naar de Haarlemmerstraat 75. Ik heb Het Fruitpaleis zien veranderen van een winkel in “fijn fruit en comestibles” in een winkel waarin slechts fruit werd verkocht maar ook fruit in blik of potten en nog later veranderde het in een gerenommeerde winkel in groenten, aardappelen en fruit, maar wel onder de naam Het Fruitpaleis.

Al snel nadat de net negentienjarige Ko gerechtigd was (middels een uitspraak van de rechter) om handel te drijven ging hij voortvarend aan het werk. Al lezende door de vele advertenties in de historische kranten van het Erfgoed Leiden en Omstreken, werd mij steeds meer duidelijk dat het niet alleen ging om de verkoop van “fijn fruit” zelfs banketstaven en pepermunt werden er aangeboden. In de eerste jaren handelde Ko nog niet onder de naam Het Fruitpaleis. Fruithandel J.W. Dirkse. Dzn. dat was de eerste aanduiding van zijn bedrijf. In de loop der jaren werd er ook chocolade verkocht en wel van Verkade. Van dit laatste merk werden meerdere producten verkocht. Nog tot ver in de jaren 50 van de vorige eeuw, werd er chocolade verkocht in de vorm van repen etc.
In het Leidsche Dagblad van 18 augustus 1925 trof ik een advertentie aan waarin Ko aangaf dat hij zijn winkel “heropende”. Hij liep toen wel een paar maanden vooruit op de uitspraak van de kantonrechter.

Bij het verder bekijken van zijn advertenties verbaasde ik mij erover dat in diverse advertenties de tekst stond “Geen Filialen”. Bij het lezen van oude kranten bleek dat er veel “Dirkse”ns waren die in de groenten en/of fruiten zaten. Ook wel in de aardappelhandel. Ook begrafenisonderneming en een meubelzaak kwam ik tegen.
Tot ver in de jaren 1925 kwam de naam Dirkse voor bij meerdere bedrijven. . Of dit allemaal familie was van Ko Dirkse is een aardig onderzoek voor genealogen.
Zijstapje in geschiedenis
Mijn vader, Wouter Willem Paats, geboren te Leiden op 24 juli 1911 (jazeker, Ko en Wout zijn op dezelfde datum geboren weliswaar met 5 jaar tussenposen ) was van origine bakker van beroep. Zes dagen vroeg uit de veren en naar de Leidsche Broodfabriek (LBF) en na het bakken als bezorger op pad. Omdat zijn oudere broer Jan ziek werd, moest mijn vader de plaats van Jan innemen in de broodfabriek, na 1 jaar op de Ulo te hebben gezeten. Dat speet hem wel, maar in die tijd moest er toch echt brood op de plank komen en de oudste kinderen moesten daar toch wel bij helpen.
En dan moet er worden voldaan aan de dienstplicht. Je baan was eraan.
Er was in die tijd (1931)geen baangarantie. Een jaar later met groot verlof. En dan… Op zoek naar een baan.
In 1932 tref ik in de Historische Kranten van het Erfgoed Leiden en Omstreken een advertentie aan van Het Fruitpaleis waarin gerept wordt van een filiaal aan de St. Jorissteeg 16 te Leiden. Uiteraard was het bekend dat mijn ouders (verloofd) samen een zaak hadden gedreven aan de St. Jorissteeg 16 te Leiden.
Dat dit een filiaal was geweest van Het Fruitpaleis was mij onbekend.
Op 28 januari 1935 is er een wijziging in het Handelsregister, dat de winkel aan de St Jorissteeg 16 te Leiden is overgegaan van J.W. Dirkse naar W.W. Paats.
Naar het schijnt is de naam Het Fruitpaleis ook gebruikt na de overdracht.
Na de oorlog is het bedrijf van mijn vader opgeheven.

Voortgang geschiedenis
In de jaren na 1930 voltrok zich bij het fruitbedrijf J.W. Dirkse. Dzn. een verandering. Er verschenen in de dagbladen en couranten advertenties van Het Fruitpaleis. Wel nog even met de verduidelijking J.W. Dirkse. Dzn. maar nu met een ander adres. Haarlemmerstraat 70 te Leiden.


Dit is een pand aan de overzijde van Haarlemmerstraat 75, naast de nog steeds bestaande Drogisterij Boerhaave met de gaper boven de winkel. (Haarlemmerstraat 68, familie Walenkamp)

Wat uit de advertenties op te maken valt, is dat vanuit het pand 70 begonnen is met het voeren van de naam “Het Fruitpaleis”. Vanuit dit pand werd fruit, fijn fruit verkocht terwijl de comestibles vanuit het pand 75 werden verkocht.
Erg lang is het perceel Haarlemmerstraat 70 niet in bedrijf geweest. Eind december 1932 wordt nog een advertentie aangetroffen met de wens voor de klanten “Gelukkig Nieuwjaar”. Daarin worden beide panden Haarlemmerstraat 70 en 75 genoemd met erboven in de advertentie “Het Fruitpaleis - Chocolaterie “ De laatste advertentie is van 19 december 1933.
In de jaren 1950 – 1960 was het pand 70 in gebruik van een oliebollenbakker.


Het pand Het Fruitpaleis Haarlemmerstraat 75 heeft wel wat wijzigingen ondergaan. De combinatie “fijn fruit en comestibles” en “Chocolaterie” gaven te veel problemen. Er kwamen te veel klachten dat er soms wormpjes in de chocoladerepen zaten. In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd besloten in zijn geheel over te gaan op fruit.
Voorheen was de winkel voorzien van twee toonbanken. Bij binnenkomst links, de fruitafdeling en rechts Chocolaterie . De toonbank links werd verwijderd en rechts kwam een voor die tijd moderne toonbank. De ontstane ruimte kon gedeeltelijk worden gebruikt voor winkelvoorraad. De appels en peren en vaak ook nog sinaasappels werden geprijsd per “5 pond” . Ook in advertentie werd vaak geschreven “alles per 5 pond”. Conform de nieuwere wetgeving werd dit later bijgesteld in “alles per 2 ₁⁄₂ Kg “.

Begin jaren zestig werd ook familie ingezet in Het Fruitpaleis. Zuster Alie en zwager Wout hadden er een gewoonte van gemaakt om iedere vrijdagavond richting Haarlemmerstraat te gaan. Wout hielp dan met het vullen van de vakken achter de toonbank , de aanvulling vanuit het pakhuis en alvast de bestellingen, waaronder de fruitbakjes maar ook fruitmanden, voor zaterdag gereedmaken.
De twee étalages moesten er ook weer perfect uitzien.
Rond 3 oktober werd er extra aandacht besteed aan de étalages. Grote voorraad bananen (Fyffes) en blauwe en witte druiven werden aangevoerd. De lekkerste blauwe druiven, de Alicante en de Frankenthaler.
De druiven en de banen vlogen als broodjes over de toonbank. De leienaar had gespaard voor de 3 oktoberfeesten.

Pakhuizen
Stille Rijn
Uit overleving en eigen herinnering weet ik dat Ko Dirkse in de beginfase tot
ver na het einde van de bezettingstijd van 1940-1945 een pakhuis had aan de Stille Rijn op het gedeelte vanaf de Vrouwensteeg naar de Korte Mare. In mijn herinnering betrof het pand nr. 4. Dit pand was vroeger eigendom geweest van D. Dirkse, wellicht zijn vader. Zekerheid heb ik daar niet over. Dat bleek na de oorlog wel zo handig. Veel goederen kwamen in die tijd per schip aan. Het laden en lossen was op die plaats wel zo gemakkelijk.
Vrouwenkerkkoorstraat 17

Midden jaren 1950 ging het economisch beter en Ko Dirkse was op zoek naar een groter pakhuis. Ook het transport per vrachtauto vroeg om een betere losplaats. In de Vrouwenkerkkoorstraat 17 vond hij een plek, waar hij een pakhuis liet bouwen met een – voor die tijd- grote koelcel. Lang heeft het gebruik daarvan niet geduurd. De reden waarom hij in een korte tijd weer naar een ander pakhuis op zoek ging, is mij niet duidelijk geworden. “Ik heb de klok horen luiden” dat het iets te maken had met het hebben ( of niet hebben) van de juiste vergunning of de verkoop van fruit vanuit dit perceel, hetgeen niet was toegestaan. Heden ten dage ziet U een muur met een soort laad –en losplaats. In de vorige eeuw was daar het toegangshek voor dit pakhuis.

De plek van Ko zijn pakhuis bouwde betrof één van de 36 hofjes in Leiden. Het Woudendorpshofje. Door het afbreken van het, overigens slecht onderhouden hofje, viel Leiden precies onder Amsterdam met het aantal Hofjes. De gemeenteraad was er daarna op uit om het hofjes aantal op peil te houden om gelijk met Amsterdam te blijven.
Het pand is later verkocht aan de firma VAN WOERDEN.
Vrouwenkerkkoorstraat 2
Aan de overzijde van het nieuwe pakhuis vond Ko Dirkse een nieuw, weliswaar in een oud gebouw, pakhuis. Het onderste gedeelte van dit pand werd pakhuis. In het middengedeelte werd een grote koelcel gebouwd, waar de inhoud van een vrachtauto met aanhanger met gemak bewaard kon worden. Tot aan het opheffen van Het Fruitpaleis is dit pand in gebruik geweest
als pakhuis. Het gedeelte aan de Mare, is jaren verhuurd geweest aan de firma “Stoute” Lederwaren.


Het Woudendorpshofje.
Met betrekking tot genoemd hofje verwijs ik naar het boekje Geveltekens Leiden, Auteur: Pancras van de Vlist, uitgever Bekking & Blitz te Amersfoort – Brugge pagina 14-15.

• 
• DownloadHet Fruitpaleis.docx