Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: Sint Maartenshof

  • Leiden
  • Geschiedenis 1701-1800
  • Geschiedenis 1951- heden
  • Gebouwen

Gevelteken St. Jacobsgracht 1

...
GT_1099
De voorstelling laat Sint Maarten zien, zittend op een paard, die zijn mantel deelt met een behoeftige. Daaronder de tekst St. Maarten .


GT_1100
Herdenkingssteen in de hal met de volgende tekst:

Toen D ‘Arme Roomsche Wees. Wanhopend Nederzat Of Schreyend Doolde Op ’T Puin Der Halfverwoeste Stad.

Werd Hem Op D’Eigen Grond Van Zyn Vernielde Woning

Dit Ruim Verblyf Gesticht. Door Holland ‘S Eersten Koning

Thans Zeg’nen Hier Te Zaam Des Vorsten Gunst en Deugd

Behoeftige Ouderdom En Hulpelooze Ieugd

Help Nu Weldadigheid Dit Werk Der Liefde Kroonen

De God Der Liefde Zelf Zal ’T Eenmaal Ryklyk Loonen

Verwoest 1807 Herbouwd 1808

....
GT_1056
Steen uit 1984 ter herdenking van het nieuwbouwproject.

In 1979 trok de Stichting Sint Maarten, voorheen het Rooms-Katholieke Wees- en Oudenliedenhuis, uit het pand aan de St. Jacobsgracht, waar deze gevelstenen zijn aangebracht.
De Stichting verleende zorg aan bejaarden, kinderen en minderbedeelden.

Na de reformatie was een klein percentage van de Leidse bevolking katholiek gebleven. Aan het begin van de achttiende eeuw ontstond er grote behoefte aan een katholieke armenzorg die onder leiding stond van lieden van het 'eigen geloof'.
In 1737 kregen de kerkmeesters dr. Gerard van Swieten en dr. Willem Hendrik Bugge van Ringh toestemming van de Staten van Holland en West-Friesland om een r.k. armbestuur op te richten. Eind maart 1739 bestond het college uit de kerkmeesters Gerard van Swieten en Nicolaas Tjark en vier armenbezorgers, te weten Pieter Tjark, Theodorus Kerkman, Johannes van Bommel en Adrianus van Brienen. Zij waren allen zeer gegoede lieden.
In 1739 kocht mr. Pieter Tjark een huis op de Sint Jacobsgracht ten behoeve van de armen. Aanvankelijk was het plan hier 25 weesjongens onder te brengen maar het stadsbestuur stak hier een stokje voor want het was hun beleid dat maar twee of drie kinderen bij elkaar mochten wonen. De regels van het stadsbestuur versoepelden in de loop der tijd en in 1760 konden drie afzonderlijke huizen gesticht worden; het huis aan de St. Jacobsgracht werd bestemd voor de weesjongens, een pand aan de Haarlemmerstraat was voor de meisjes en de bejaarden gingen naar de Ververstraat.
De stad vereiste wel dat de uitoefening van het Rooms Katholieke geloof voor de buitenwereld onzichtbaar bleef.
Op 12 januari 1807 werden de gebouwen zo zwaar beschadigd bij de Leidse buskruitramp dat alles herbouwd moest worden. Hierbij werd door het stadsbestuur toestemming verleend ook de meisjes in de gebouwen onder te brengen. Ook de bejaarden kwamen er wonen. In 1809 was de nieuwbouw gerealiseerd en woonden alle wezen en bejaarden onder één dak.



GT_1825 Foto W. Devilee.


In 1868 werd het complex uitgebreid met enkele slaapzalen, het huidige Zusterhof, en in 1924 met een kapel voor de eerwaarde zusters Dominicanessen. In het Leids Jaarboekje 1991 staat het artikel De bouwgeschiedenis van het Rooms-Katholieke Wees- en Oudeliedenhuis aan de St. Jacobsgracht te Leiden door J.F. Dröge (p. 142-158), waarvan het hoofdstukje ‘De uitbreiding van 1868’ op p. 153-155 vertelt over die verbouwing van 1868. Dat sloeg met name op de wat noordelijke delen van het complex, want het turfpakhuis en de soepkokerij aan de zuidelijke kant werden volledig gesloopt en door een nieuw deel vervangen. De eerste steen (déze steen dus) werd op 11 mei 1868 gelegd. De nieuwe aanbouw werd op 12 oktober 1868 in gebruik genomen.


Het voormalige R.K. Weeshuis St. Maarten aan de Jacobsgracht dreigde eind zeventiger jaren in handen te vallen van een ‘snelle’ projectontwikkelaar. Architectenbureau Veldman/Rietbroek/Smit maakte een plan voor 75 woningen in de oude gebouwen en 15 nieuwbouwwoningen op twee naastgelegen open plekken.

Er bevinden zich drie hofjes in het complex; Maartenshof, Weeshuishof en Zusterhof, die onderling met stegen en binnenstraten verbonden zijn.
Elke woning is apart vormgegeven in de sfeer van het authentieke gebouw. Het plan is ontwikkeld voor 1 en 2 persoonshuishoudens in het kader van de zogenaamde Van Dam regeling.
Opdracht 1980 - oplevering 1983 Veldman/Rietbroek/Smit

Bij deze verbouwing werd een aantal onjuiste restauratiemethoden toegepast, dat zorgde voor veel cascoschade.
De cascorestauratie bestond onder andere uit het vervangen van de oude verflagen. In het nieuwe schilderwerk werden kleurnuances aangebracht om de verschillende bouwfasen te onderscheiden. Deze kleurverschillen zijn deels gebaseerd op originele kleuren die bij het kleurenonderzoek zijn gevonden. Het toepassen van de oorspronkelijke okerkleur op enkele gevels in plaats van de huidige witte afwerking versterkte dit onderscheid.

Bronnen;

Jaarboek 2001, Dirk van Eck-Stichting: Martine Wansbeek-Zijbrands, De katholieke armen- en wezenzorg in Leiden, 1572-1979, pag. 41 e.v.
Website Architectenbureau Veldman, Rietbroek en Smit
Website P.C. Meijers Bouwhistorie & Restauratie

Opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden, zie verder ons colofon.
kaart