Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: Mercuriuskop

  • Leiden
  • Geschiedenis 1601-1700
  • Geschiedenis 1801-1900
  • Gebouwen

Gevelteken, Breestraat 56


GT_1113

Werk/woonhuis, datering ca. 1625.

Het pand heeft een brede bakstenen gevel met een middentop waarvan de vorm aan de Hollandse Renaissance stijl van de 17e eeuwse Amsterdamse architect Hendrick de Keyser doet denken. Zijn stijl is te herkennen aan een veelvoud van losse elementen in witte steen, in een gevel van rode baksteen. Die losse elementen zijn: kleine pilasters, kroonlijsten, frontons en decoratieve objecten als vazen en monumentale pinakels.
De Keyser heeft zeer veel navolgers gehad in de Nederlanden.

De gevel is opgetrokken in zeer verzorgd metselwerk van fijn bekapte baksteen met daarbij een rijke toepassing van natuursteen.
Kenmerkend zijn de gekoppelde Toscaanse pilasters tussen de vensters en de door strekken (lange zijde van de baksteen) gedekte nissen, die het venster in de geveltop flankeren.
In de top boven dit venster bevindt zich een Mercuriuskop.

..
foto uit 2014......... en in 2017 ziet u een fraai verguld hoofddeksel.

Onder de gootlijst, boven het midden kozijn is een zonnewijzer aangebracht.
De bekroning bestaat uit een schildhoudende leeuw.
Deze motieven duiden waarschijnlijk op handel en scheepvaart.

GT_1580

In de loop der tijden is er veel veranderd aan de gevel van dit pand. Dit is te zien door de huidige gevel te vergelijken met een oude foto uit 1870.
De architect H.J. Jesse heeft in het Leidsch Dagblad van 25 april 1930, op pagina 7, bij een beschrijvend artikel, een tekening gemaakt van het pand zoals het er waarschijnlijk oorspronkelijk heeft uitgezien.




GT_1926 foto stiel ca. 1981

Het pand is na 1878 verbouwd door H.J. Jesse. Hij schrijft over het huis in het Leidsch Jaarboekje van 1939;

De gevel van het huis Breestraat 56 alhier heeft zich kunnen handhaven, hoewel in verminkten staat. Vermoedelijk onbewust hebben de achtereenvolgende eigenaren, al verbouwende, wel iets ervoor gevoeld om de opvallende gevel van het huis Breestraat 56 zooveel mogelijk in stand te houden. De eerste moderniseering zal wel bestaan hebben in het verwijderen van de zes kruiskozijnen met raampjes met glas in lood en de luikjes met het daarvoor in de plaats maken van kozijnen met schuiframen; onder- en bovenraam te zamen twaalf ruiten, d.i. achttiende eeuwsch. In het algemeen begon die moderniseering in het laatste kwart van de achttiende eeuw met kleine ruiten; dit ging zoo door in de negentiende eeuw, hoewel ook toen al z.g. Fransche raamen gemaakt werden,
d.i. met breede staande middenroede en zeer groote ruiten, een enkele maal met paars glas bezet.
.......
Keeren wij terug tot Breestraat 56. Daar was volgens een oude foto van twee gekoppelde pilasters van elk één pilaster verwijderd, om plaats te maken voor een voordeur en verschuiving van een lichtkozijn en voorts is de ruimte van de voordeur in het midden een lichtkozijn geworden. Het vroegere voorhuis (winkel) is gedeeltelijk woonkamer geworden. Waarschijnlijk is toen het stoephek geplaatst dat onlangs bij het maken van het trottoir voor goed is verwijderd. Later heeft men op de eerste verdieping de borstweringen
onder de lichtkozijnen verlaagd en den horizontalen band verbroken en als gevolg daarvan
werden de korfbogen boven de kozijnen van den beganen grond weggebroken en vervangen door horizontaal strekken, zooals wij die nu zien.

"En thans is door het maken van een portiek -noodig voor het plaatsen van een deur voor het benedenhuis en een ‘deur voor het bovenhuis - de harmonie ,in zooverre hersteld, dat alle acht oorspronkelijke gekoppelde of dubbelpilasters weer op hunne oorspronkelijke plaats aanwezig zijn.
De gevel wordt bekroond door een schildhoudenden leeuw. Hierbij zij tevens opgemerkt, dat het construeeren van een zonnewijzer op een vlak dat niet zuiver Oost-West geplaatst was, een bijzonder probleem vormt, waar mede wiskunstigen zich gaarne bezighielden. Zoo is op een hoek op een schoorsteen van ‘s Gravensteen aan twee zijden elk een zonnewijzer geconstrueerd, waarbij de schaduw eerst op de eene zonnewijzer den tijd aangeeft en daarna de andere zonnewijzer die taak overneemt. Deze zonnewijzers zijn geheel anders dan die men in tuinen ziet en voor alle plaatsen op dezelfde breedtegraad van pas zijn.
Op den gevel van Breestraat 56 is geen jaartal aanwezig en toch is de tijd van stichting vrijwel te benaderen. Door vergelijking met andere panden zoals Latijnse school in de Lokhorststraat 16, De gevel van het Gemeenlandshuis van Rijnland, Het huis Rapenburg 129.
Eindelijk, als van geheel an’dere architectuur, het Broekhovenhofje aan de Papengracht 16, gebouwd in 1640. Deze gevel, geheel van zaadsteen, is volkomen klassiek opgevat. Van toenaf heeft de Hollandsche renaissance afgedaan en ontwikkelt zich verder ‘de Italiaansche stijl met die groote pilasters over de volle hoogte van den gevel, zooals bij enkele gevels aan het Rapenburg. Uit bovenstaande vergelijking kan men opmaken dat de gevel Breestraat 56 omstreeks 1625 gebouwd zal zijn.
Tot ‘besluit zij nog medegedeeld dat van Hendrick de Keyser, geboren te Utrecht 1565 gest. in 1628, vele gebouwen te Amsterdam, door hem ontworpen, nog aanwezig zijn, hierbij zijn veelal gekoppelde pilasters toegepast, met de zelfde rijkbewogen topgevels als in Leiden het geval is..
Leiden dient ‘er dus prijs op te stellen een gevel te bezitten waarvan het ,,patroon” geheel in den geest lis van den vermaarden architect Hendrick de Keyser.
Leiden, Januari 1939.
H. J. JESSE.
Architect M.O.2"


De geveltop is gerestaureerd in 1950.
Tegenwoordig is het restaurant 'De Troubadour' hier gevestigd.

Het pand heeft de status van Rijksmonument.

Klik hier voor de locatie van het pand.

Bronnen:

Leids Jaarboekje 1939, H.J. Jesse, Breestraat 56, blz. 103-107

Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Zie verder colofon
kaart