GT_1678 Foto Ben Veldstra

Het monument aan de Hooglandse Kerkgracht te Leiden is een ingemetselde gedenksteen. De gedenksteen is aangebracht in de gevel van voormalige Heilige Geest- of Arme Wees- en Kinderhuis, thans het Utopa-weeshuis, gelegen aan de Hooglandse Kerkgracht te Leiden.
De tekst op de gedenksteen luidt:

'HET VADERLAND BEVRIJD
5 MEI 1945.'

Ontwerper: L.G. Verstoep, maakte tevens beeldhouwwerk voor het herbouwde Stadhuis.
Onthulling: 4 mei 1946

Op initiatief van de buurtvereniging 'Om de St. Pancras' werd een gedenksteen
geplaatst in de gevel van het Weeshuis. De onthulling vond plaats op
4 mei 1946 door loco-burgemeester J.A. Riedel, die sprak: "Als het nageslacht
dezen steen zal zien, welke gevoelens zullen dan bij haar opkomen? Wij
kunnen niet verwachten dat het nageslacht zich in de ellende, welke wij
hebben medegemaakt, zal gaan verplaatsen. Wij kunnen slechts den wensch
uiten, dat God verhoede, dat het door zulk een wreeden en meedoogenloozen
oorlog wordt getroffen."
Een oorkonde met een gekalligrafeerde tekst met toelichting wordt bewaard
in de bibliotheek van het Gemeente archief.

Er bestaat een foto van R.P. Cleveringa (1894-1980), staande achter een spreekgestoelte tijdens zijn rede bij de onthulling van deze gevelsteen.

bron ELO

De bijeenkomst werd besloten met het zingen van het vlaggenlied door de kinderen van het Weeshuis.

De buurtvereniging vroeg toestemming aan voor de plaatsing van de steen bij B. en W. van Leiden, waarbij vermeld werd dat de Vereniging Oud Leiden en architect Hugo van Oerle geen bezwaar hadden. Bij Gemeentewerken dacht men er echter anders over:
"Een gevelsteen van 40 x 70 cm, geplaatst als op bijgaande teekening is
aangegeven, in den gevel van het Weeshuis zal zeer sterk domineeren en
storend werken in de fijn verdeelden gevel .....De ontwerper had er toch
wel meer rekening mede mogen houden, dat de steen in een historischen gevel is gedacht, welke dusdanige kwaliteiten bezit, dat hij is opgenomen
in de lijst van Rijksmonumenten."


GT_1678 foto H. de Sterke

De buurtvereniging zwichtte voor de kritiek en liet Verstoep een aangepast ontwerp maken, dat wel ieders goedkeuring kreeg.


Bronnen:

Jaarboek van de Dirk van Eck-stichting 2003; P.J.M. de Baar, Gedenktekens en monumenten 1940-'45 in Leiden, blz. 135 ev.

Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Zie verder colofon