De Stem van Leiden
Inmiddels hebben de interviewers van De Stem van Leiden al met tientallen oudere Leidenaren gesproken over het leven van vroeger in de sleutelstad.
Het oral history-project, dat startte in 2015, staat als een huis. Er is voor interviewers een overzichtelijke handleiding gemaakt en we hebben twee informatiefolders om uit te delen, zowel voor mensen die willen vertellen over vroeger als voor mensen die belangstelling hebben om te interviewen.
Interviewen gebeurt in tweetallen. Door voorafgaand aan het echte interview een kort kennismakingsgesprek zonder voicerecorder met de Leidenaar te houden, kan steeds bekeken worden wat een respondent allemaal te vertellen heeft en of een interview loont.
Vertellers worden aangemoedigd om foto’s op te duikelen uit de oude doos om hun geheugen op te frissen. We gebruiken het zogenaamde ‘vrije attitude interview’. Het is de bedoeling om de Leidenaren op hun praatstoel krijgen, met een lichte sturing waar nodig.
Interviewers worden meestal met open armen ontvangen. De oudere serveert verse thee of koffie met een koekje, gaat er eens geriefelijk voor zitten en dan gebeurt het: de verhalen beginnen te stromen. De geschiedenis wordt verteld. Soms prachtig in chronologische volgorde, soms wat van de hak op de tak. De ene herinnering boort een nieuwe herinnering aan. Dat is hoe het geheugen werkt.
Respondenten [mensen die geïnterviewd worden] van De Stem moeten minimaal 75 jaar oud zijn. Dat is een voorwaarde. In de praktijk hebben velen een hogere leeftijd. Mensen met een verjaardagskalender op de wc waar achter een naam -helaas- steeds vaker een kruisje komt te staan. Het zijn mannen en vrouwen die veel hebben meegemaakt, die kunnen vertellen over vroeger. Vaak ook nog over hoe hun grootouders leefden en werkten. En dan belanden we tijdens een verhaal zomaar even in de 19e eeuw!

Thuisnaaister in de huiskamer:

Bij ieder gesprek frappeert het weer hoezeer de stad is veranderd. Er zijn gebouwen verdwenen, fabrieken gesloten, wegen vernieuwd en nieuwe wijken verrezen. Beroepen als lompenman en sjouwer bestaan niet meer. Niemand dopt meer bonen op straat voor de conservenfabriek.
Gezin aan het bonendoppen in de Mirakelsteeg:

Maar dat is alleen fysiek. Wat ook verdween is de verzuiling en de macht van de kerken. Socialistische kinderen werd verboden met katholieke leeftijdsgenootjes te spelen en vice versa. Zo is er het voorbeeld van een kerk die een gescheiden katholieke vrouw de toegang ontzegde en die weigerde toe te staan dat haar kinderen uit een tweede huwelijk katholiek onderwijs volgden.
Voor velen waren er tijden van “armoedig maar toch netjes”. Bij nood en ziekte vroeg de dominee vanaf de kansel de volgelingen om hulp voor de gedupeerden.
Vrouwen die trouwden werden ontslagen, soms namen zij zelf ontslag omdat het fiscaal niet meer loonde om betaalbare arbeid te verrichten of omdat “het fatsoenlijker was”.
Die tijden zijn voorbij. Ook de omgangsvormen zijn inmiddels informeler. Zoals een 90-jarige geamuseerd zei: “Niet te geloven. Ik zeg nu Piet tegen mijn huisarts, dat had ik vroeger eens moeten doen!”
Als een gesprek is afgelopen zijn de vrijwilligers van De Stem nog lang niet klaar. Dan volgt namelijk het letterlijk uitwerken van het interview, de transcriptie. Dit is een tijdrovende klus.
Van elk uitgeschreven gesprek verschijnt uiteindelijk een kort stukje, een journalistieke samenvatting, die te lezen is via de sites van erfgoed Leiden en van de HVOL. Wie álles wil lezen, kan doorklikken naar de hele transcriptie van het interview. En men kan ook de geluidsopname van het interview beluisteren.

De Stem van Leiden is een zelfstandige werkgroep van de Historische Vereniging Oud Leiden en werkt samen met Erfgoed Leiden en Omstreken en met de opleiding Geschiedenis van de Universiteit Leiden.
Wilt u vertellen over vroeger of hebt u belangstelling voor interviewen? Neem dan contact op met destemvanleiden@oudleiden.nl

Verhalen van De Stem Van Leiden vindt u in de INDEX.

Maaike van Soest
februari 2017