Ze mag dan niet in Leiden geboren zijn, ze heeft hier wel haar sporen verdiend. Een monument herbouwd, een monument behouden en een belangrijke rol gespeeld bij het ontwikkelen van de Open Monumentendagen in Leiden. Het verhaal van Enny Gibbels, geboren in Middelharnis aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Passend cadeau
Eind jaren 60 van de vorige eeuw verhuisden Enny en haar man, Peter Mans, naar Leiden voor zijn werk. Sinds 1969 woont Enny in de Burgemeesterswijk. Ze vertelt dat Peter in Middelharnis al contact had met Anton Bicker Caarten, de oprichter van de Rijnlandse Molenstichting. Achterop de motor had hij deze Leidenaar rondgereden langs alle molens op Flakkee, waar Middelharnis gelegen is. Kort na de verhuizing nam Peter op verzoek van Bicker Caarten als technisch adviseur zitting in de Rijnlandse Molenstichting. Regelmatig werd er vergaderd met burgemeesters uit omliggende gemeenten die rijk waren aan molens. Daar kwam op een dag de vraag aan de orde wat een passend cadeau voor de stad Leiden zou kunnen zijn bij het 25-jarig bestaan van de stichting. Enny kan het zich nog goed herinneren. “Mijn man zei: ‘Haha, een molen misschien?’ Nou moet je weten dat in die tijd net de Rembrandtbrug over het Galgewater was gerealiseerd. Bij de vernieuwing van de walmuren kwam de fundering van het vroegere molenbolwerk bloot te liggen. De directeur van gemeentewerken, Leen Barendregt, wist dat wij iets met molens hadden. Toen ik hem toevallig tegenkwam, adviseerde hij me om daar foto’s te gaan maken. Toen zei ik tegen mijn man: ‘Waarom gaan we niet molen De Put herbouwen?’ En zo is de zaak gaan rollen. Dat kwam ook doordat toenmalig wethouder Cees Waal enthousiast werd. Hij wist enorm goed waar in Den Haag potjes voor subsidies te vinden waren en hij vroeg aan ons om contact op te nemen met de molenmaker om uit te rekenen hoe zwaar de fundering moest worden. Uiteindelijk was die fundering al gestort voordat er officiële toestemming was.”


1670 Molen De Put

Belangeloos
Steeds meer ‘Leienaren’ werden enthousiast. Enny diept een aantal van hen moeiteloos op uit haar geheugen. “We richtten de ‘Stichting Molen De Put’ op. Dat werd geregeld bij het notaris-echtpaar Karstens aan huis. Een fles wijn ‘Moulin Avant’ was hun beloning. Joop du Prie, de aannemer, werd de voorzitter. Je kon het zo gek niet bedenken of hij stelde het beschikbaar. De molenmaker ging aan de slag. Alle losse onderdelen zijn naar het terrein van Noordman vervoerd. In februari 1987 zijn ze met de opbouw van de molen begonnen. Tweeënhalve maand later was het werk afgerond.”
Ondanks de belangeloze inzet van zoveel vrijwilligers waren er natuurlijk nog de nodige kosten. De gemeente Leiden gaf aan niet zomaar geld te kunnen uitgeven voor een ‘nieuwe’ molen. De stichting moest dus ook zelf geld meebrengen, om en nabij de vier ton aan guldens. Dat was een kolfje naar de hand van Enny. Zo zette ze een loterij op onder het toeziend oog van notaris Karstens en ze regelde prijzen bij Leidse middenstanders. De verkoop van de loten liep als een trein, bijvoorbeeld bij de inschrijving voor haring en wittebrood, op de markt op 3 oktober aan het Galgewater en bij de Leidato, de huishoudbeurs. “Daar heb ik wel tien dagen gestaan!” Ook de provincie Zuid-Holland was bereid een deel van de kosten te dragen.
En toen stond hij daar ineens, molen De Put: wat een resultaat!


Molen De Put is gereed

De politie bellen
Vijf jaar lang was dit in feite een baan geweest voor Enny. Ze had de weg leren kennen bij de gemeente; bij het Stadsbouwhuis was ze kind aan huis. Dat kwam goed van pas toen bij haar in de buurt onrust ontstond over het Militair Invalidenhuis aan de Hoge Rijndijk. In 1917 was het gebouw geopend door koningin Wilhelmina en het stond op de gemeentelijke monumentenlijst. Toen het niet meer zijn oorspronkelijke bestemming had, was er jarenlang een groothandel in sanitair en keukens gehuisvest, Ico-Athibu. Die ging verhuizen naar de Rooseveltstraat en het pand aan de Hoge Rijndijk werd verkocht aan een projectontwikkelaar die er grootse plannen mee had. De eetzaal en de serre zouden gesloopt worden, de bomen gerooid, en daarvoor in de plaats moesten twee flats komen met daaronder een parkeergarage. De actievoerder in Enny ontwaakte weer. “Wij, buurtbewoners, gingen er brieven over schrijven naar de gemeente, maar veel bleek nog niet duidelijk te zijn. Een bevriende jurist adviseerde ons om een stichting op te richten voor het geval dat we zouden moeten procederen. En zo kwamen we weer bij notaris Jan Karstens terecht en richtten we de ‘Stichting tot Behoud van het Militair Invalidenhuis te Leiden’ op.” Samen met buurvrouw Eva Biesheuvel werd Enny het gezicht van de stichting. Het ging hen niet alleen om het gebouw, maar ook om de bomen. “Die bomen zijn geplant in 1917/18, en zoveel bomen op één plek in één tuin, dat heb je niet veel in Leiden. Op een dag zag ik van alles door de ramen vliegen op de binnentuin van het Militair Invalidenhuis. Toen heb ik de gemeente gebeld. Er was nog geen sloopvergunning, dus ik heb aangekondigd dat ik de politie ging bellen. De gemeente had het pand zelf op de monumentenlijst gezet, maar wethouder Van Rij zei in de krant dat ‘twee rijke oude tantes’ voor hun uitzicht aan het vechten waren. Dat vond ik zo erg; dat was absoluut niet onze insteek. Ik heb daarop gereageerd in de krant.”

Als een bom
Vier jaar waren ze al bezig, toen Enny ineens een brief in de bus kreeg over de mogelijkheid van een referendum. De boodschap was dat Leiden een referendumverordening heeft en dat de kwestie van het Militair Invalidenhuis nog nooit in de gemeenteraad was besproken. Als het de stichting zou lukken om vóór de gemeenteraadsvergadering van eind augustus 1.500 handtekeningen te verzamelen, dan zou het onderwerp daar niet geagendeerd mogen worden. De stichting kon dan een referendum aanvragen.
Enny was weer in haar element. “We gingen op zondag rondleidingen geven en we stonden wekelijks in de krant. Ik had ervaring met handtekeningen verzamelen. Ineens hadden we er 2.000. Die konden we aanbieden voordat de gemeenteraadsvergadering begon. Nou, dat sloeg in als een bom!”
Om een referendum aan te vragen moesten er nog 4.500 bij. Ook dat was binnen de kortste keren geregeld. Het referendum is gehouden tegelijk met de verkiezingen van de Provinciale Staten in 1995. “Dat hebben we ruim gewonnen. Van der Plas, de projectontwikkelaar, heeft ons gefeliciteerd. Kijk, dat is nou democratie! Een paar jaar later is hij pas begonnen met restaureren.”


Het bouwplan van projectontwikkelaar Van der Plas

Eva Biesheuvel en Enny Gibbels met poster voor het referendum

Op de suggestie van de interviewer dat de stad Leiden er dankzij Enny twee monumenten bij heeft, reageert zij: “Méde dankzij mij. Ik kan dat natuurlijk nooit alleen, maar enthousiasmeren en ervoor gaan, ja, dat vind ik heel erg leuk!”

Actueel verhaal
Wie denkt dat het zo wel genoeg was, komt bedrogen uit. Enny heeft zich ook nog druk gemaakt over de Open Monumentendagen. “Door molen De Put kwam ik nogal vaak op het Stadsbouwhuis. Landelijk was het idee ontstaan voor een monumentendag. Leiden was veel aan het restaureren in die tijd en had daar wel oren naar. Vanuit de gemeente werd gevraagd of ik zitting wilde nemen in het ‘Comité Open Monumentendag Leiden’ en mijn bijdrage wilde leveren aan de organisatie. Dat leek me fantastisch. We zijn met een klein clubje begonnen. De eerste keer werd een stuk of vijftien monumenten opengesteld. En dat is uitgegroeid tot wat het nu is, een weekend met rond de 22.000 bezoekers. Ik ben nog steeds vrijwilliger. Het hele jaar door verzamel ik krantenartikelen over monumenten, zodat ik altijd een actueel verhaal kan houden!”
Een monument herbouwen, een monument behouden en monumenten toegankelijk maken voor een groot publiek, wat Enny Gibbels ook doet, het is nooit half werk.

De geluidsopname van het interview is hier te beluisteren.

Een volledige transcriptie van het interview is hier te vinden.

Een bijlage met foto's is hier te bekijken.

Enny Gibbels is ook geïnterviewd voor de wijkkrant Prof-Burg-wijk.

Interview door de commissie De Stem van Leiden, die onderdeel is van de Historische Vereniging Oud Leiden en samenwerkt met Erfgoed Leiden en Omstreken en de Opleiding Geschiedenis van de Universiteit Leiden.

Reacties op dit verhaal kunt u sturen naar destemvanleiden@oudleiden.nl

Meer verhalen van De Stem Van Leiden vindt u in de INDEX.