Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: De Zwarte Ruiter

  • Leiden
  • Geschiedenis 1801-1900
  • Gebouwen

Gevelteken Stationsweg 7-9

De Stationsbuurt wordt omgrensd door Schuttersveldweg, Rijnsburgersingel, Morssingel, Plesmanrotonde, Plesmanlaan en de spoorlijnen van en naar het Centraal Station. Tot 1896 hoorde het gebied bij Oegstgeest.
De gebouwen in de wijk dateren deels uit het eind van de 19e eeuw en deels uit de tijd van na de Tweede Wereldoorlog. In de oorlog werd het gebied tussen Stationsweg en Plesmanrotonde (toen: Haverzakbuurt en Spoorweghaven) door Engelse bombardementen grotendeels verwoest.

Voor het zogenaamde Rijnsburgerblok, tussen Stationsweg en Schuttersveldweg, is een nieuwbouwproject gepland. Op langere temijn zal ook in het gebied tussen Stationsweg en Plesmanrotonde wederom een nieuwbouwproject worden gerealiseerd (waarbij de monumenten aan de Stationsweg gespaard blijven).


GT_1150

In februari 1896 werd het Maastrichts Bierhuis geopend op Stationsweg nr 7-9. Het café was eigendom van Rutten's Bierbrouwerij De Zwarte Ruiter en de uitbater van het café was de heer C. J. Coster.
De gevelsteen bevat het logo van de bierbrouwerij; een geharnaste ridder te paard. Hoog op het dak geplaatst, bekroont de steen de centrale as van de voorgevel.
........

Links de gevelsteen voor de restauratie en rechts na de restauratie in september 2013.

De panden nr. 7-9 werden in 1895 aangekocht voor Rutten's bierbrouwerij. De Leidse architect W.F. van der Heijden diende als vertegenwoordiger van de koper; hij was tevens degene die de sloop van de bestaande panden en de nieuwbouw onder zijn leiding had. Van der Heijden was in die tijd een bekende Leidse architect, van zijn hand zijn o.a. de Groeneveldstichting (Oude Vest) uit 1878, de Christelijk Gereformeerde Kerk Heerengracht uit 1878 en de verbouwing van het Jan de Laterehofje (2e Binnenvestgracht) uit 1888.
De Maastrichtse brouwerij was toentertijd bezig z'n afzetgebied uit te breiden naar het westen van het land. Waarschijnlijk maakte het Bierhuis deel uit van een keten van De Zwarte Ruiter café's of koffiehuizen, waar het bier van de Maastrichtse brouwerij werd verkocht. Dit valt te concluderen uit het feit dat o.a. in Eindhoven en Middelburg exact dezelfde gevelstenen te zien zijn in de gevels van cafés. Klik hier voor foto's van andere gevelstenen 'De Zwarte Ruiter' in Maastricht en Eindhoven'.

In 1888 opende al eerder een café met de naam 'De Zwarte Ruiter' zijn deuren, het tegenwoordige café 'Eigenzorg'. Ook hier had de architect Van der Heijden de percelen aangekocht, deze hadden toen nog de nummers 23 en 25, en liet daarop de tapperij bouwen. Ook hier was de uitbater C. J. Coster.
Aangezien dit in 1888 nieuwgebouwde café aan de Stationsweg al direct de naam 'De Zwarte Ruiter' kreeg is de connectie met Rutten's Bierbrouwerij evident.
In 1890 werd de uitbater van dit café 'enig hoofdagent' voor de Bierbrouwerij De Zwarte Ruiter. In de loop van de 20e eeuw wisselde het café een aantal keren van naam ( De Vogeltuin, Café Suisse, Eigenzorg) en kan het zijn dat het Maastrichts Bierhuis op nr. 7-9 ook werd aangeduid als De Zwarte Ruiter, zoals te zien is op een foto uit de beeldbank van het Regionaal Archief Leiden.

C.J. Coster, die ooit begonnen was als koffiebrander en koekverkoper aan de Haarlemmerstraat, was al vanaf 1876 agent voor het Maastrichts bier dat hij verkocht in zijn café De Doelen aan de Groenhazengracht. Zijn zaken gingen blijkbaar voor de wind want toen hij begon in 'De Zwarte Ruiter' op nummer 23-25, was hij tevens uitbater van een café in de Vrouwensteeg nr. 18, een café aan de Steenstraat nr. 8, aan de Heerengracht 114 en was hij al eigenaar/uitbater van een pand aan de Stationsweg nr. 5 (later nummer 7-9). Dit laatstgenoemde pand zou in 1895 aangekocht worden door Rutten's Bierbrouwerij en het 'Maastrichts Bierhuis' worden. Door de diverse omnummeringen van de percelen/panden in die jaren was het in eerste instantie niet duidelijk dat nummer 5 uit 1888 hetzelfde perceel was als nummer 7-9 in 1896.

Waarom door Rutte's Bierbrouwerij besloten werd nóg een café te openen aan de Stationsweg is niet bekend. Uiteraard zag men hier wel een goede toekomst voor.

De Vennootschap Rutten's Bierbrouwerij De Zwarte Ruiter verkocht in 1919 de brouwerij aan Heineken. Het doel werd nu voornamelijk de exploitatie van de cafés. In 1922 nam de vennootschap de aandelen over van de slijterijketen A.J. Heck & Co. die o.a. vestigingen had in Rotterdam en Dordrecht. De naam van de slijterij bleef bestaan en de opnieuw ingerichte koffiehuizen gingen verder onder de naam Heck’s Proeflokaal of Heck’s Monopool. Met het Engelse Lyon's als voorbeeld werd er een flinke modernisering van het bedrijf doorgevoerd; gevolg daarvan was dat het café de Zwarte Ruiter in 1922 Monopole ging heten. Het pand op nr. 13 was ook in het bezit van de vennootschap en hier opende in 1923 de eerste Heck's lunchroom. Tien jaar later opende op nr. 7-9 Heck's Cafetaria. Hier werd een andere formule gehanteerd dan in de lunchroom; goed eten en drinken voor een lage prijs en zonder fooien! Zie Bron Cees Mallander.
In 1946 veranderde de naam van het cafetaria in Ruteck’s.
De heer Fu Wang Cha kocht in 1966 de twee Ruteck’s zaken van Zwolsman en vestigde er restaurant Het Verre Oosten.
Vanaf 1998 waren er verschillende horeca gelegenheden gevestigd: eerst het Grand Café Colosseum, in 2001 Grand Café La Gare en van 2012 tot op heden, Grand Café Van Buuren.

De eigenaar van Grand Café Van Buuren besloot in 2013 de gevel van het pand te laten renoveren onder leiding van Architectenbureau Vogel. Tevens zou de gevelsteen opgeknapt worden.
Wat betreft de kleurstellingen van de bestaande gevel, in het bijzonder de straatzijde met zijn ornamenten, is er veel overleg geweest met diverse partijen.


GT_1149
Details aan de gevel; koppen van de Zwarte Ruiter

Aangezien er geen fondsen aanwezig waren voor een kleuronderzoek is besloten dit achterwege te laten.
De vele informatie in aanmerking genomen hebbende heeft de architect Vogel besloten zelf de kleurstelling vast te stellen met verwerking van de historische kleuren.
De kleurcodes zin volgens ‘Sikkens 4041 coler concept’.


...........
De gevelsteen tijdens de restauratie en rechts het uiteindelijke resultaat.

De heer Jef Bartelet, specialist op het gebied van gevelstenen, met name die uit Maastricht, heeft gepubliceerd over 'De Zwarte Ruiter'.
Klik hier voor publicatie 1, hier voor publicatie 2.

Aansluitend bij de reactie van de heer Bartelet op de restauratie "De steen is in 2013 opgeknapt als je het zo mag zeggen, want het is wel tamelijk nonchalant gebeurd zodat het maar goed is dat ie zo hoog in de gevel zit. Valt dat wat minder op (zie het overzicht van stenen achteraan en let vooral eens op het ‘afgeslankte’ paard met zijn weggewerkte buik en die rare voorpoot)" , is de Werkgroep Geveltekens eveneens van mening dat het jammer is dat de restauratie op deze manier is uitgevoerd.

Klik hier voor het kaartje met de locatie.

Het pand heeft in het Monumentenregister de status van karakteristiek pand.

Bronnen:

Diverse artikelen uit de archieven van de Leidse Dagbladen, toegankelijk via het Regionaal Archief Leiden.
Goed, goedkoop en zo gezellig!, Het succesverhaal van 40 jaar Heck’s en Ruteck’s lunchroom, Cees Mallander, 2011 Malland Histories.

Foto's: Hans de Sterke

Opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden, zie verder ons colofon.
kaart