Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: De Kooi

  • Leiden
  • Geschiedenis 1901-1950
  • Gebouwen

Gevelteken inventarisatie

De Kooi is een wijk in het noorden van Leiden en dankt haar naam aan een vroegere eendenkooi.
De wijk wordt in het noorden begrensd door de Slaaghsloot, in het oosten door het water van de Zijl, in het zuiden door de Oude Rijn en in het westen door de Kooilaan en de Herensingel.
De grond waarop de wijk is gebouwd, aan de lage zijde van de Rijn, behoorde tot de annexatie van 1896 toe aan Leiderdorp.
Woningcorporatie Werkmanswoningen bouwde rond de huidige Celebesstraat woningen van de architecten W.C. Mulder en B. Buurman.
Het gedeelte dat nu bekendstaat als De Oude Kooi was rond 1920 het eerste grote sociale woningbouwproject van Leiden. De woningen die er gebouwd werden, waren kwalitatief beter dan de woningwet uit 1901 voorschreef. Het Kooipark is deels een ontwerp van Dudok.
De architecten Jesse en J. Splinter ontwierpen in De Kooi diverse huizen voor woningbouwvereniging De Eendracht. De aandacht voor het ontwerp en voor de woonomgeving maken deze woningen in de Oude Kooi tot één van de fraaiste vooroorlogse woningbouwcomplexen van Leiden. Problemen met verzakkingen en wateroverlast, die andere sociale woningbouwing in de Kooi teisterden, deden zich indertijd niet voor. De Eendracht had een eigen badhuis in beheer in de Medusastraat. Dat heeft gefunctioneerd tot de sloop in de jaren tachtig.
De straten in de wijk zijn voornamelijk genoemd naar geografische locaties in de voormalige Nederlandse koloniën. Deze naamgeving werd geïnspireerd door de aanwezigheid van de buitenplaats 'Nippon' aan de Lage Rijndijk, die haar naam had gekregen van de Japanoloog Philipp Franz von Siebold.

Belangrijke straten zijn de Kooilaan, Sumatrastraat en Lage Rijndijk. De drukke Willem de Zwijgerlaan sneed de wijk pal ten noorden van winkelcentrum Kooiplein in twee delen. Deze weg is ter hoogte van het Kooiplein ondergronds gebracht waardoor de wijk weer één geheel gaat vormen.


GT_1137 - Lage Rijndijk 97 / zijde Sumatrastraat - De Eendracht 1925

Borneostraat


GT_1353, Metselteken, Borneostraat 1-3,
1925 De Eendracht

In 1912 richtten socialistische arbeiders de woningbouwvereniging 'De Eendracht' op, één van de voorgangers van de Sleutels. Zij wilden gerieflijke en eensgezinswoningen van hoge kwaliteit bouwen tegen een billijke prijs. De eerste huizen van De Eendracht verrezen in de Drie Oktoberstraat. Daarna richtte men zich op De Kooi, het gebied bij het geplande park: de Volksparkplannen (1919­-1921).
De Eendracht wilde dat de arbeiderswoningen er ook mooi en bijzonder uitzagen. Daarom werd de befaamde architect Jesse ingeschakeld.
Hij ontwierp de huizen samen met zijn collega Splinter.

Formosastraat

..

GT_1354, keramieke tegel Stedelijke Licht Fabriek en Stadswapen; op het huisje is een officieel straatnaambordje aangebracht met de naam Formosastraat maar op de deur van het huisje is de naam Lombokplein te lezen.

Parkstraat

..

GT_1355, Gevelteken De Eendracht, Parkstraat 23



GT_1356, Gevelteken As 1919 - 1920, Parkstraat 23

Lage Rijndijk

..
GT_1357, Lage Rijndijk 2, ornamentale leeuwenkoppen, consoles die de uitbouw dragen.
Dit is een karakteristiek pand.

Spanjaardsbrug
Rijksmonument nummer: 515074, ophaalbrug.
De ophaalbrug is hoofdonderdeel van het complex Spanjaardsbrug, daterend uit 1933.
De stalen bovenbouw van de ophaalbrug rust op betonnen landhoofden bekleed met gele baksteen. Stalen liggers, houten brugdek.
Eén doorvaartopening met een hoogte van 2.41 meter en een breedte van 10.50 meter. Daarnaast nog één stroomkoker. Het brugdek is 10 meter breed, met een rijweg van 6 meter en twee trottoirs van 2 meter. Geklonken gesloten hameistijlen en vakwerk balanspriemen, verbonden door raamwerk liggers. Stalen deuren in de hameistijlen.
Lantaarns met abstracte decoraties in top op de brug. De kademuren staan haaks op de brug. IJzeren hekwerk op de brug en op de landhoofden. Het bouwjaar en de naam van de brug zijn in keramiek in de landhoofden aangebracht. Verder zijn de kademuren afgewerkt met geruwde granieten dekstenen, sierstenen en schampstenen.
De Spanjaardsbrug is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde als representatief voorbeeld van een ophaalbrug met dubbele hameistijlen uit de jaren '20 tot '40 van de twintigste eeuw. In stedebouwkundig opzicht is de brug van belang vanwege de beeldbepalende ligging op de grens van twee gemeenten en de kruising van drie waterlopen. De brug is grotendeels gaaf.

..
GT_1351, Spanjaardsbrug


GT_1352, Spanjaardsbrug

........
GT_1294
Sumatrastraat 49. Gevelsteen met de tekst SCHEEPSBOUW.
Kantoor van de voormalige N.V. Scheepsbouw en reparatiewerf 'De Hoop' voorheen de Gebroeders Boot, opgericht in 1877. De werf lag aan de Lage Rijndijk 103. In februari 1980 werd de werf opgeheven en het terrein kwam aan de gemeente Leiden. Het kantoor is thans een woonhuis. Voor het uitgebreide verhaal klik hier.

Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Uw reacties zijn van harte welkom. Voor meer informatie zie ons colofon.
kaart