Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: De Neksluisbrug

  • Leiden
  • Gebouwen

Geveltekens brug Witte Singel

Neksluisbrug

De wijk Vreewijk wordt begrensd door de spoorlijn Leiden-Utrecht in het westen, het Noordeinde in het noorden, het water van de Witte Singel in het oosten en het water van de Jan van Goyenkade in het zuiden. Oorspronkelijk hield de wijk Vreewijk op bij de Gerrit Doustraat. Sinds circa 1980 behoort ook het gedeelte tot en met de Rijn- en Schiekade en het Noordeindeplein tot de Vreewijk. Vreewijk is in 1881 de eerste planmatige uitbreiding van Leiden buiten de singels, toen nog op grondgebied van de gemeente Zoeterwoude. Het oorspronkelijke wijkje hield op bij de Gerrit Doustraat. Sinds circa 1980 behoort ook het gedeelte tot en met de Rijn- en Schiekade en het Noordeindeplein tot de wijk. Vreewijk maakt deel uit van het Bos- en Gasthuisdistrict. Per april 2011 is Vreewijk als onderdeel van de Zuidelijke Schil aangewezen tot beschermd stadsgezicht.

.....
GT_1407 De brug met daarin de wapensteen uit 1936.


GT_1408 Herdenking Herbouw brug in 1894.

De Neksluisbrug ligt over de Vliet aan de kant van de Witte Singel. Aan de kant van de Witte Singel bevinden zich de sluisdeuren. In de Middeleeuwen was de Naakte Sluis onderdeel van de waterhuishouding van het gebied dat werd beheerd door het Hoogheemraadschap Rijnland. Nog steeds worden tijdens de jaarlijkse Schouw van Rijnland de deuren getest. Mocht de waterstand in de Rijn te hoog worden dan zou de brug het zuidelijk deel van Rijnland kunnen beschermen tegen wateroverlast.

ea15cf04-26bc-11e3-9ecb-3cd92befe4f8
Gezicht op de "Naakte Sluys by Leyden". Neksluisbrug (Naaktesluisbrug) over de Vliet bij de Witte Singel. Gebouwd in 1452, vernieuwd in 1556, gewijzigd in 1864 en verlaagd in 1936.
kopergravure 18e eeuw Erfgoed Leiden en Omstreken

De Naakte- of Neksluis dankt zijn naam aan het feit dat het een open sluis was zonder brug. Schuiten moesten, voordat zij de stad in konden varen, eerst langs deze sluis. Eeuwenlang hebben veer- en andere schuiten gebruik gemaakt van de Neksluis.
Voor de Neksluisbrug zijn sluisdeuren bevestigd, zoals bij een schutsluis. Deze brug en de Stadsmolensluis (in de Zoeterwoudsesingel nabij de Van Disselbrug) zijn de enige sluisbruggen in de singels van Leiden. De deuren, en ook de keerdeuren onder alle andere bruggen en doorgangen in de Hoge Rijndijk van Katwijk tot Bodegraven (in totaal bevinden zich op dit traject zo'n 50 bruggen met sluisdeuren), zijn bedoeld om de doorstroming van het water naar het zuidelijk deel van Rijnland tegen te gaan als het water in de Oude Rijn te hoog komt te staan.
Vroeger lag hier de Neksluis of Naakte Sluis. Deze sluis was al in de middeleeuwen een onderdeel van de waterhuishouding van Rijnland. Er was een kolk voor wachtende schepen en een sluiswachterswoning.
De eerste vermelding van de sluis is aangetroffen in een grensbeschrijving uit het jaar 1386: ... de vairt dair die naecte sluis in leyt ende ghehieten is die Leydsche vairt... . Dit was ter gelegenheid van de stadsuitbreiding vanaf het Rapenburg tot een nieuwe dijk tussen Rijn en Naakte Sluis, de tegenwoordige Witte Singel.
De Vliet werd steeds belangrijker als scheepvaartverbinding richting Delft en Rotterdam. Om de doorvaart bij elke waterstand mogelijk te maken gaf het waterschap Rijnland in 1452 toestemming om van de sluis als enkele waterkering een complete schutsluis te maken. Gelijktijdig werd ter plaatse een brug gemaakt: de eerste brug in een reeks die resulteerde in de huidige Neksluisbrug.
In 1556 werd het sluiscomplex volledig vernieuwd. Al in 1590 volgde nog een complete vernieuwing, maar nu geheel in steen uitgevoerd. Ook werd een sluiswachterswoning toegevoegd, deze woning is goed te zien op een oude foto uit 1890. Tevens is te zien dat de brug een flink stuk steiler was.
De veerdiensten naar Delft en Den Haag vertrokken vanaf de Vliet bij de Naakte Sluis. Toen echter in 1636 de trekvaart naar die plaatsen van start ging werd daarvoor vanaf de Rijn een kanaal naar de Wouterenbrug gegraven; de huidige Rijn en Schiekade.

Deze tekst is opgesteld door de commissie Geveltekens; zie ons Colofon.
kaart