Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: Willem Cornelisz. van Duivenbode

  • Leiden
  • Geschiedenis 1500-1600
  • Geschiedenis 1801-1900
  • Gebouwen

Gevelteken Rapenburg 94

....
GT_1144

Gedenksteen met wapen van Van Duivenbode.
De oorspronkelijke steen dateerde uit het eind van de 16e eeuw maar in 1818 werd een compleet nieuwe steen aangebracht. De oude steen is daarbij echter niet geheel verloren gegaan; het onderstuk werd er van afgezaagd en als aparte gevelsteen aan de achterzijde ingemetseld.
De "nieuwe" steen is geplaatst op de eerste verdieping, tussen de twee vensters, van het voormalige woonhuis van Van Duivenbode.
Op de steen is, in kleur, een dubbelwapen te zien met een tekst erbij:

“Door God gewrocht
die va~: duive boede”
(hieronder het wapen van Van Duivenbode, in vol ornaat)
“MDL --------- XXIV
Doe God tot boden
duiven schikte
ontset voor Leyden's
stad aanblikte.
Vernieuwd 1818”
Op het dubbelwapen:
links: kwartieren 1 en 4 - drie duiven; kwartieren 2 en 3 - drie sporen -
rechts: de gekruiste Leidse sleutels en vier duiven.
Op de oude gevelsteen aan de achterzijde van het pand staat slechts de spreuk: “doe god tot boden duiven schikte ontset voor Leÿdens stad aanblikte”

Achterzijde van het pand
....
GT_2106 Foto's J. Hartstra

Het pand Rapenburg 94
Een bakstenen gevel met rechte kroonlijst en bepleisterde onderpui. De kern van het huis dateert uit 1598. In de 17e en 18e eeuw vond verheling plaats met 2 andere huizen, zodat het huidige pand feitelijk uit 3 huizen bestaat. Ook kwam eind 17e eeuw een uitgang aan de Commandeurssteeg, de huidige Scheepmakerssteeg. Opmerkelijk is, dat het pand gebouwd is over een gedempte gracht heen, namelijk de Leidse Vliet, die toen nog doorliep, evenwijdig aan het Rapenburg tot de Rijn. In de 14e en 15e eeuw werd deze gracht steeds meer overkluisd, waardoor hij de naam “Donkere Graft” kreeg. De gracht werd steeds meer een riool en uiteindelijk gedempt; een laatste stukje van de gracht is nog te vinden in een keldergewelf onder Kloksteeg 13. Het Duivenbodehuis kreeg een nieuwe gevel in 1818. De benedenvensters zijn in 1948 gewijzigd. Een restauratie vond plaats in de jaren 1960- 1970.
Het is een Rijksmonument.

Willem Corneliszoon
Hier woonde in 1574 Willem Corneliszoon samen met zijn broers Ulrich en Jan, zij waren stadsspeellieden en voor hun genoegen hielden zij duiven.
Willem Cornelisz. (1542 – 8 november 1616) was organist en luitspeler in de Pieterskerk en werd vanwege zijn beroep ook wel Speelman genoemd. Het meest bekend werd hij door zijn rol bij het ontzet van Leiden in 1574.

Duivenpost
Tijdens het Spaanse beleg in 1574 was communicatie via de normale wegen niet mogelijk daarom smokkelden de gebroeders een aantal duiven de stad uit, naar Delft.
Vanuit Delft brachten de duiven berichten over voor de Vroedschap en Boisot. De postduiven van Willem Cornelisz. speelden dus een belangrijke rol tijdens het beleg van Leiden. Op 28 september 1574 ontving men de eerste brief, verzonden door geuzenleider Lodewijk van Boisot.
Uiteindelijk werd Leiden ontzet doordat de dijken rondom de stad door de Watergeuzen werden doorbroken. De Spanjaarden namen de vlucht voor het wassende water en de stad was gered. Zonder de briefwisseling zou men in de stad niet geweten hebben dat de redding nabij was en zou men zich wellicht hebben overgegeven

Burger met familiewapen
Jan van Hout ondertekende op 3 oktober 1578, vier jaar na Leiden's ontzet, namens de stad Leiden de oorkonde waarbij aan Willem Cornelisz. het recht werd toegekend om zich 'Van Duyvenbode' te noemen. Tevens ontving hij een gouden medaille. Bovendien werd hem - als eerste burger in de Nederlanden - het recht toegekend om een familiewapen te voeren. Dit wapen bestaat uit de twee - kruislings liggende - rode Leidse sleutels met in elk van de vier kwadranten een blauw duifje. Het wapen heeft de vorm van een diagonaal vierkant en niet, zoals gebruikelijk een ovaal, dit was omdat Willem Cornellisz. niet van adel was.
In 1616 overleed hij en werd begraven in de Pieterskerk.

Lakenhal
De brieven die door de duiven zijn verzonden zijn nog te zien in De Lakenhal. Dit museum beschikt ook over een klein portretje van de eerste Van Duijvenbode.
De duiven zijn na hun sterven opgezet en hebben nog lange tijd de Leidse burgemeesterskamer gesierd. Helaas zijn ze in de loop der tijd door ouderdom vergaan.

Ook het wapenschild van de Van Duijvenbodes hangt in De Lakenhal. Sinds juli 1998 hangt van dit schild een replica op zijn oorspronkelijke plaats in de Pieterskerk. Het originele bord werd daar opgehangen bij de begrafenis van Willem Cornelisz. op 10 november 1616.

Als eerbetoon heeft Leiden een straat naar hem vernoemd: de Duivenbodestraat, een zijstraat van de 3 Octoberstraat.

Boven de deur is een fraai snijraam te zien.

GT_1832 foto W. Devilee



Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Voor meer informatie of contact met de commissie raadpleeg ons colofon.
kaart