GT_1021

Het pand heeft een vlakke bakstenen gevel met boven het venster van de eerste verdieping een gevelsteen. Op de gevelsteen staat een boom die iets uit het midden van de voorstelling geplaatst is. Rechts staat een schaap met een lam dat voor de boom staat. Geheel links is een wolf afgebeeld.
Naast het venster van de eerste verdieping bevinden zich twee gevelstenen met de tekst: ANNO en 1646.

...
GT_1750 .... GT_1751

De afbeelding heeft betrekking op een tekst uit het Bijbelboek Mattheus 10:16;
"Ziet, Ik zende u als schapen in het midden der wolven; zijt dan voorzichtig gelijk de slangen, en oprecht gelijk de duiven."

Voor een verklaring van de naam van de afbeelding op de gevelsteen, 'Duizend Vrees', moeten we te rade gaan bij het 19e eeuwse standaardwerk over geveltekens van Van Lennep en Ter Gouw 'De uithangteekens, in verband met Geschiedenis en Volksleven beschouwd'.
Hierin staat de beschrijving te lezen van het pand van een Leidse 'lakenpapper';
"Ook in Leiden vond men een Honderd-duizend-vreezen-huisje. Maar den lakenpapper, die er woonde, konnen die Vreezen, die zijn voorzaten misschien zeer gekweld hadden, weinig schelen, als 't hem maar goed ging, en hij gaf dit voor zijn luifel te kennen:

In hondert duisent vreezen;

Dog God zij lof bovenal.

Die mij wel bewaren zal.

Hier papt men allerley lakens, breet en smal,

God geeft wint en son na syn vermogen, (sic)

Daarby hoop ik wel te droogen."

Een Lakenpapper is, volgens de omschrijving uit het Beroepsnamenboek van J.B. Glasbergen, iemand die met een pap ( waarschijnlijk een lijmsoort) het weefsel stijf maakt.


GT_2007
In de prentencollectie van het Rijksmuseum bevindt zich bovenstaande houtsnede uit het begin van de 16e eeuw met een vergelijkbare voorstelling die iets meer uitleg geeft over de betekenis van de afbeelding op de gevelsteen.
In de voorstelling staan twee omkaderde teksten met de volgende zinnen;

1. de wolf wacht de scape (de wolf hoedt de schapen)
2. Tis een last groot en hert, als die wolf scaepherder wert (het is een grote en zware last als de wolf de schaapherder wordt).

Onder de voorstelling staat een vijfregelige tekst die de betekenis van het tafereel geeft;
"Die sorghe heeft zijn wijf tebringen in eench miswal
Die besie in wat gheselscap dat hyse leyden sal
Doc rade ick hem dat hy met wolf neve soe leeve
Dat hy hem sijn scapen niette verwaren gheve
Gheprint Thanwerpen op de lombaerde west in de wiser"
( de Lombardenvest was de boekbindersstraat aan de zuidkant van de stad Antwerpen)

De strekking van de tekst is dat een mens zich in het leven niet moet laten ontmoedigen door het kwade maar ermee moet leren leven en daarbij zeer op zijn hoede moet blijven. Dus eigenlijk moeten mensen leren leven met 'Duizend Vrezen'.



GT_2008
In de boeken van 'De uithangteekens, in verband met Geschiedenis en Volksleven beschouwd' staan nog andere huizen in Nederland beschreven die met honderd of duizend vrezen te maken hadden of hebben.
Uit Deel I. blz. 264;
"-het schaap te midden der wolven- is een zinnebeeld ontleend aan de Gewijde Schrift .... Maar in den gevel van een huis te Rotterdam op de Groote Markt aan den hoek van 't Hang, vindt men een voorstelling van de Duizend Vreezen, die van de gewone merkelijk verschilt, terwijl zich aan 't huis een overlevering verbindt.
De voorstelling, die wij bedoelen, vindt men op de titelplaat van dit deel1,( zie de afbeelding hierboven, red.);
Op den 9den April 1572, toen de Spaansche soldaten van Bossu verraderlijk Rotterdam binnendrongen en tusschen de drie- en vierhonderd burgers vermoordden, zouden verscheidene lieden in dit huis zich verscholen hebben. Zij hadden eerst een bok geslacht, en 't bloed van dat dier langs drempel en stoep laten stroomen, vervolgens de deur gesloten en zich in den kelder verborgen. De Spaansche soldaten, het bloed ziende, meenden, dat hier hun makkers reeds geweest waren, en gingen voorbij. Zoo behielden die menschen hun leven; doch, ter herinnering aan den angst, dien ze hadden uitgestaan, zou dit huis in Duizend Vreezen tot uithangteeken gekregen hebben.
De moord te Rotterdam op den genoemden 9den April is een bekend feit, waaraan niet te twijfelen valt; maar het geval met den geslachten bok is een vertelling, waarvoor geen ander bewijs wordt bijgebracht, dan de voorstelling, die nog voor den gevel staat.
1)Het tafereel is geen gevelsteen; maar bestaat uit twintig gekleurde tegels, die een oppervlakte van ongeveer een halve Ned. el in 't vierkant beslaat.
Het eenigste, dat ons uit officiëele stukken van dien tijd blijkt, is, dat, toen de Spanjaards ‘met een gedruys die poort indrongen,’ zij terstond het marctvelt ingenomen hebben. 't Laat zich dus wel begrijpen, dat de bewoners, niet alleen van dit, maar van alle huizen op de Groote Markt, op dien dag in duizend vreezen zullen verkeerd hebben.
De voorstelling in den gevel bevat ook niets, wat tot bevestiging van de zoo even genoemde overlevering strekken kan; evenwel schijnt zij een historische beteekenis te hebben. Vermoedelijk doelt zij op de mishandeling, den hoon en den moedwil, waaraan Rotterdam gedurende het verblijf der Spanjaards vier maanden lang heeft bloot gestaan, zoodat de stad gedurende al dien tijd in duizend vreezen is geweest.
't Verdient opmerking, dat dit huis herbouwd is in 1594. 't Was in dien tijd, dat de gebeurtenissen van 1572 en de beide volgende jaren een bijzondere belangstelling wekten, en op verschillende wijzen werden afgebeeld; - de Middelburgsche tapijten, voorstellende de daden der Zeeuwen in 1572, 73 en 74, en het Leidsche tapijt, het beleg dier stad voorstellende, zijn in denzelfden tijd vervaardigd. 't Is dus vrij waarschijnlijk, dat de Rotterdammer, die 't huis heeft doen bouwen, niets anders bedoeld heeft, dan in den gevel een zinnebeeldige voorstelling te plaatsen van den benaauwden toestand van Rotterdam gedurende den zomer van 1572.

In het Noordeinde te 's Gravenhage wordt nog een uithangbord gevonden, voorstellende een schaap op een heuveltje en drie wolven daar omheen, met het opschrift In de Duizend Vreezen. Een andere dergelijke voorstelling, doch die thans niet meer bestaat, zag men te Amsterdam op den Blaauwburgwal voor een luifel, met dit opschrift:

Dit wreede gedierte zoekt mij te verscheuren,

Maar als 't God blieft zo zal 't hem niet gebeuren.

Daar echter zag men maar één wolf - even als op den steen, die zich te Alkmaar in de Schoutensteeg bij het Stadhuis bevindt, en waarvan hiernevens een afbeelding gaat. De voorstelling kwam en komt nog op onderscheidene plaatsen voor, met allerlei variatiën.


GT_1997 Foto van Mart Hagenbeek
De door Van Lennep en Ter Gouw genoemde gevelsteen met het onderschrift:
IN.DVISENT.VRESN bevindt zich in Alkmaar in het museum aan het Canadaplein 1.


Te Maastricht in de Plankstraat is het een schaap tusschen een wolf en een leeuw, met het onderschrift op een banderol: in de duyzent Vrees.


GT_1996 Foto van Jef Bartelet
De gevelsteen uit 1741, met onderschrift: IN DE DUYSENT VREES, in Maastricht, bevindt zich nog steeds in de Plankstraat 4. De bouwheer van dit pand was de schipper Dominicus Bauduin.


Voor de herberg te Gastel, in Noord-Brabant, vindt men, behalve den steen met het gewoon onderschrift: Duysent Vreezen, nog twee andere; - den eenen met het rijm:

Als de Harders het Ampt der Wolven handteeren,

Wie zal alsdan de arme Schapen regeeren.

Vraagt men naar de beteekenis van het symbool, dan leeren wij die uit een oud mozaïek in de kerk van San Praxide te Rome, dat van de 9de eeuw dagteekent. Daarop ziet men evenzoo een schaap op een heuvel, door wolven omringd. Het was dus een kristelijk symbool en zinspeelt op Matth. X:16: ‘Siet ick sende u als schapen in 't midden der wolven.’ Het zinnebeeld komt ook voor op zegels van Hervormde kerken, b.v. op dat van Lochem, een schaap op een heuvel tusschen twee wolven en het bijschrift: Ovis inter lupos. Maar blijkbaar ook aan datzelfde symbool ontleend is de titelplaat voor de oude uitgaven van Vondels ‘Palamedes,’ waar Palamedes (of Oldenbarnevelt) de plaats van 't Lam bekleedt, met deze regels er onder:

Het ongediert begrimt, met open muil en pooten,

Manhafte onnoozelheyt in 't beestenperk beslooten.

Nog zwichtze niet, hoezeer de boosheyt brult en tiert,

Maer spreekt voor 't heyligh recht, dies Themis haer lauriert.

De Duizend vreezen kwamen zelfs op het tooneel. In 1763 verscheen er een ‘blijspel der bankroetiers’ getiteld: ‘De duizend vreezen of de eerlijkheid onder de voeten;’ en nu onlangs (in 1867) werd de Rotterdamsche legende van de Duizend Vreezen door den Heer N.A. Peypers voor het tooneel bewerkt, en met groot succes door het gezelschap der Heeren Albrecht en Van Ollefen vertoond."


Het pand is een Rijksmonument. In 1946 heeft er een verbouwing plaats gevonden.

Bronnen:

J.B.Glasbergen. Beroepsnamenboek, Uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, 2004 ISBN 90 204 0459 8
Van Lennep en Ter Gouw, De uithangteekens, 1868, deel I pagina 264, deel II pagina 86, 87 en 88.
Pancras van der Vlist, Geveltekens Leiden, 2007.



Opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden, zie verder ons colofon.