• 
• DownloadKohier1748Inleiding_index.pdf

Index op het kohier van het provisioneel middel, 1748

Het provisioneel middel
In 1748 vonden in diverse steden in Holland oproeren plaats, gericht tegen de belastingpachters. Veel indirecte belastingen (accijnzen e.d.) waren verpacht en in een tijd van achteruitgang (voor veel Hollandse steden) en oorlog (de Oostenrijkse Successieoorlog)
drukten deze zwaar op de armste lagen van de bevolking. Het ongenoegen werd afgereageerd door plunderingen van huizen van belastingpachters, vooral degenen die door hun hardvochtigheid een slechte naam verkregen hadden. Min of meer in paniek besloot
de overheid, inclusief de erfstadhouder Prins Willem IV, het heffen van deze belastingen op te schorten en indien mogelijk af te schaffen.

Om toch van een gestage stroom belastinggelden verzekerd te blijven, besloot de gewestelijke overheid in Den Haag dat voorlopig de plaatselijke besturen maandelijks bij benadering eenzelfde bedrag zouden overmaken als voorheen naar rato de belastingpachters deden. Hoe elk plaatselijk bestuur aan dat geld moest komen, moest het zelf maar uitzoeken, al was er wel een vaag gemeenschappelijk idee hoe dat zo goed mogelijk zou kunnen. Voor de wijze waarop het Leidse stadsbestuur het probleem probeerde op te lossen, kan het best geraadpleegd worden het artikel van H.J.H. Mooren, 'De heffing van het provisioneel middel in Leiden in 1748', in: Jaarboek der sociale en economische geschiedenis van Leiden en omstreken 1992 p. 18-76. Dit artikel geeft een zeer goed beeld van hoe deze vervangende belasting precies werkte. Hier volgt in grote trekken welke belangrijkste schriftelijke neerslag van deze operatie bewaardgebleven is.

In augustus 1748 werden eerst alle huishoudens (inclusief alleenstaande personen, bewoners van gasthuizen, hofjes en dergelijke) opgeschreven in de opschrijfboekjes (Stadsarchief 1575-1816, archief 0501A, ook wel SA II genoemd, inv.nrs. 4090-4117). Op basis daarvan werden concept-kohieren gemaakt in december 1748, waarin de aanslag uitgerekend werd (SA II inv.nrs. 4129-4137).

Ten slotte volgde de afrekening per aangeslagen economische eenheid in de kohieren van de omslag (SA II inv.nrs. 4121-4128) en de registers van ontvangst (SA II inv.nrs. 4160-4162).

Klapperaar 1896 conciërge A. de Bruin
P.J.M. de Baar, april 2016.