De heer Gijsbertus (Gijs) Bergman werd op 27 oktober 1937 geboren in Leiderdorp. Hij groeide op als oudste van drie kinderen. Vader Bergman werkte bij een grossierderij in levensmiddelen, die hij later overnam. De levensmiddelen, voornamelijk peulvruchten, kon hij in de Hongerwinter soms ruilen tegen vlees, of houtblokken voor het kacheltje. Honger hebben ze niet geleden. Eenmaal zag Gijs hoe een geallieerd vliegtuig werd neergeschoten. Het cirkelde brandend boven de weilanden en stortte uiteindelijk neer bij Nieuwe Wetering. Dat maakte grote indruk. Evenals de Duitsers die met paarden de straat in reden en huizen vorderden. Ze hadden van alles bij zich. Ook ketelwagens waarmee ze op de slachtplaats van de slager kookten. Na een week vertrokken ze weer.

De feestelijkheden rond de bevrijding en de intocht van de Canadezen over de Hoge Rijndijk in Leiden staan de heer Bergman nog helder voor de geest.

Kaasbrikjes en dikke sigaren

Zijn jeugd was plezierig in Leiderdorp, dat in die tijd nog een boerendorp was. Hij woonde in de Lindelaan. En waar nu het Engelendaal is, waren weilanden. Hij speelde er met vriendjes: slootje springen, kikkers vangen, vissen, en in de winter ijsje brouwen, een gewaagde onderneming waarbij de jongens over dun ijs renden tot het brak en een van hen erdoor zakte.

Het gezin was belijdend gereformeerd en dus ging Gijs naar de School met den Bijbel in de Hoofdstraat.

In 1950, Gijs was 13 jaar, verhuisde het gezin naar de Korte Mare in Leiden, waar zijn ouders een winkel hadden. Er voeren bootjes langs op weg naar de Kaag. De Langegracht was nog open en de textielfabrieken daar van Krantz en Clos & Leembruggen kleurden het water rood en groen met hun verfstoffen. De ververij gaf zoveel stank dat alleen ’s avonds na zes uur de ramen opengezet konden worden. De ergste watervervuiling kwam van de gasfabriek. De gracht is nu gedempt, maar de heer Bergman is ervan overtuigd dat de grond daar nog altijd sterk vervuild is.

Op de Korte Mare was de broodfabriek (LBF) en tal van winkels: een slagerij, een groentewinkel, een fietsenzaak en een verfwinkel. Op de hoek van de Langegracht zat kruidenier Van Alphen, die Toontje Tik werd genoemd omdat het verhaal ging dat hij de weegschaal een beetje naar beneden duwde bij het afwegen. Hij was een van de eersten die televisie had. De buurt mocht komen kijken als er een voetbalwedstrijd werd uitgezonden.

Van den Bos, de slijter, bezat ook een paardenstalling. Op vrijdag reden boeren met hun paard-en-wagentjes, de kaasbrikjes, naar de Kaasmarkt waar groothandelaren hun producten kochten. Vervolgens gingen ze naar de Waag waar het precieze gewicht van het verkochte werd vastgesteld.

Voor de veemarkt werd dan al vanaf zes uur in de ochtend vee aangevoerd, op schuiten of met vrachtwagens. Ook kwam er geregeld een stoomboot uit Texel met Texelse schapen. Hij kwam ’s avonds om 10 uur in Leiden aan, via de Haven de Oude Singel op, tot even voorbij de Lakenhal. Daar werd de boot gelost en werden de schapen via het Fokkestraatje naar de markt gedreven.

Afgerekend werd er bij Van den Bos en in de cafés, waar de boeren met hun dikke sigaren en nog dikkere, aan kettinkjes vastgelegde portefeuilles, er een borreltje op dronken.

Groothandel en eigen bedrijf

Na de lagere school ging Gijs een paar jaar naar de mulo, maar die verliet hij om bij de MEAB aan de Herengracht zijn middenstandsdiploma te halen. Later kwamen daar nog een detaillistendiploma en een diploma verkoopkunde bij.

Zijn vrouw Gonnie leerde hij kennen bij de gereformeerde jeugdvereniging. Op de Breestraat was een jeugdhuis vanwaaruit ze soms fietstochtjes maakten en waar ze spelletjes deden. Kaarten was uit den boze. Dat was iets voor het café, waar je je absoluut niet mocht vertonen.

Om ervaring ‘buitenshuis’ op te doen, begon Gijs zijn carrière op kantoor bij Houthoff, een groothandel in koffie, thee en tabaksartikelen op de Herengracht.

In 1969 namen Gijs en zijn broer het bedrijf over, dat inmiddels was uitgebreid met onder andere een tak watersport en een deel diervoeders. De broers splitsten de zaak en Gijs nam de diervoeders voor zijn rekening. Het voer, dat voor proefdieren (voornamelijk muizen en ratten) werd verkocht, werd in Oost-Knollendam geproduceerd en opgeslagen in een pakhuis op de Rijnsburgersingel, naast Van Gend & Loos. TNO was de grootste afnemer.

Ook kruidenierswaren werden nog verhandeld. Daarbij maakten ze vaak gebruik van bodes die uit de omringende dorpen naar Leiden kwamen met bestellingen. Nadat ze hun vrachtjes hadden afgeleverd, stelden ze zich op de Kaasmarkt op, in de hoop nieuwe opdrachten te krijgen. Concurrentie was er niet. Elke bode bediende zijn eigen dorp. De heer Bergman bracht er kleinere hoeveelheden naartoe, bijvoorbeeld spliterwten voor een kruidenier in de omgeving. Het was efficiënter om zulke bestellingen per bode te laten bezorgen dan om zelf te rijden.



In 2005, de heer Bergman was 68 jaar, stopte hij met het bedrijf. Concurrentie vanuit Engeland had intussen zoveel schade toegebracht dat de zaak geen verkoopwaarde meer had.

Spotten

Een grote hobby van de heer Bergman is vliegtuigspotten. Tot vliegveld Valkenburg werd gesloten, was hij daar vaak te vinden. Nu gaat hij nog wel eens naar open dagen van de Luchtmacht. Burgerluchtvaart interesseert hem niet zo, maar de militaire vliegvelden heeft hij wel allemaal bezocht: Volkel, Gilze-Rijen, Leeuwarden en Soesterberg, dat nu ook gesloten is.

Niet lang geleden ging hij nog met twee zoons naar een open dag in België. Die belangstelling blijft.

De geluidsopname van het interview is hier te beluisteren.

Een volledige transcriptie van het interview is hier te vinden.

Interview door de werkgroep De Stem van Leiden, die onderdeel is van de Historische Vereniging Oud Leiden en samenwerkt met Erfgoed Leiden en Omstreken en de Opleiding Geschiedenis van de Universiteit Leiden.

Reacties op dit verhaal kunt u sturen naar destemvanleiden@oudleiden.nl

Meer verhalen van De Stem Van Leiden vindt u in de INDEX.