Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: Sjouwen met een bos ijzeren pijp om je nek

  • Leiden
  • Geschiedenis 1901-1950
  • Geschiedenis 1951- heden

Interview met de heer Koos van der Born, 30-04-2018

Jacobus Gerardus Martinus (Koos) van der Born is oprichter van Technisch Bureau Van der Born. Hij werd geboren op 15 oktober 1936 in Leiden en groeide op met twee broers en een zus. Zijn vader zat al in zaken, zo zegt hij. De heer Van der Born heeft daarover een vroege herinnering: “Groenteboer is mijn vader ook nog geweest. Wat mij dus bijstaat: op de Langegracht was een groothandel, beneden. Niet met rokerswaren maar met rokersbenodigdheden: aanstekers, pijpen, shag, Rizla en Mascotte, dat waren twee gewilde dingen. Daar is in de oorlog toch veel mee geruild. Sigarettenvloeitjes voor voedsel”, vertelt de heer Van der Born.

Zijn moeder was een Warmondse en werkte voor haar huwelijk als dienstmeisje in Leiden, onder andere in Hotel du Commerce op de Stationsweg.
Veel herinneringen aan grootouders heeft hij niet maar wel weet hij nog van bezoekjes met verjaardagen, kerst en oud en nieuw aan opa en oma Van der Born. “Dan kreeg je een dubbeltje. Het was ook gezellig. Het was een heel klein huis op de Maresingel, nummer 9. Als er veel mensen waren, werden er twee stoelen neergezet en daar ging de wasplank erop. Dan had je nog een paar plaatsen extra.”

Hij bezocht de katholieke jongensschool op de Haarlemmerstraat, de ulo en het Rooms-Katholieke Handelsinstituut aan het Vrouwenkerkhof. Ook haalde hij zijn middenstandsdiploma.
Het gezin Van der Born was dus katholiek en de kinderen moesten naar de kerk. “Ik ben geen kerkganger maar ook dan kun je geloven. Als ik hoop dat iets goed afloopt dan zeg ik wel: “moedertje help me eens effetjes”. En dan komt het meestal goed”, vertelt hij nu.

Kermissen
Interesse in elektriciteit had hij al vroeg. Met batterijen, platen hout en gaas knutselde hij thuis met ‘plus’ en ‘min’ om ervoor te zorgen dat er een bel klonk.
In 1953, toen Koos 17 jaar was, gebeurde er iets vervelends. Hij werkte bij IJsselmuiden in Sassenheim en werd gebeld dat hij direct naar huis moest komen. Zijn moeder was gestorven aan een hartstilstand. Later hertrouwde zijn vader en kwamen er nog twee halfbroers.

Na IJsselmuiden volgden andere werkgevers: Langezaal & Inniger, Ergon Electric, Nouwens in Oegstgeest en Wetter in Nieuwkoop. Hij leerde daar veel en moest soms mee als monteur naar de kermissen in de regio. Met verschillende voltages krachtstroom moest hij dan rekening houden bij het verbinden van de motoren.
Daarna kwam hij in dienst van Zaalberg in Leiden, waar hij allerlei leidingen ging aanleggen; een afwisselende baan. “Dus sjouwde ik met een bos ijzeren pijp op mijn nek. Toen had je nog geen pvc-buizen, maar het werk was echt wel leuk.”
Elektriciteit aanbrengen bij mensen vond hij dankbaar werk om te doen. Zijn baas verkocht dan ook gelijk een stofzuiger en verlichting. Het mes sneed aan twee kanten.

Drie zaken
In zijn diensttijd ontmoette hij Piet, die hij bezocht op zijn verjaardag. En daar zat Piets zus Tini. Hij stuurde haar een kaart en er kwam een correspondentie op gang. Regelmatig ging Koos met de brommer naar de boerderij in Bergschenhoek waar Tini woonde. Nadat Tini en Koos daar getrouwd waren, gingen ze wonen in Noordwijk. Enige tijd later vestigden ze zich op een bovenwoning bij station Leiden-Lammenschans. Het echtpaar kreeg twee dochters en een zoon.

Op jonge leeftijd begon hij voor zichzelf met Technisch Bureau Van der Born. In de Lindestraat 2 kocht hij een winkelpand waar ook een woongedeelte boven werd gemaakt. Hij nam mensen in dienst. Later kwam er een winkel aan de Haarlemmerstraat 89, waar hij van Electrotechnisch Bureau Schreuder het huurcontract kon overnemen, die ermee ophield. Een werknemer van Van der Born werd er filiaalchef. Toen volgde de Herensingel. Hij huurde het pand op de hoek met de Julianastraat waar voorheen slager Volbeda zat. Hij had nu drie zaken.

Van 127 naar 220 volt
In het Leidsch Dagblad zijn vanaf de jaren 60 vele advertenties van het Bureau -er staat altijd ‘erkend installateur’ bij- te vinden waarin gevraagd wordt om elektromonteurs maar waarin ook reclame gemaakt wordt voor Excelsior stofzuigers, elektrische geschenken en verlichtingsartikelen.
De heer Van der Born vertelt spannende verhalen over nachtelijke opdrachten en een - gelukkig - op tijd ontdekte brand. Hij maakte de transformatie van de spanning op de stroomkabel mee van 127 naar 220 volt, wat vroeg om nieuwe stoppen en nieuwe apparaten. Het betekende werk.

Door drukte en gezondheidsproblemen deed hij het filiaal Herensingel weer weg. Wel huurde hij een werkplaats op de Uiterstegracht, voor al het materiaal van het installatiebedrijf. Op den duur werd ook het huurpand op de hoek Oude Singel – Janvossensteeg gekocht. De kamers boven werden verhuurd.
In de nieuwe wijk Merenwijk zat Van der Born bij winkelcentrum de Kopermolen.

Als het moest, werkte hij mee als installateur. Er was niet veel tijd voor andere dingen. Uiteindelijk ging hij door met de winkel en nam een chef-monteur het installatiebedrijf over. Na zijn pensionering bleef hij beschikbaar, ook toen een dochter en schoonzoon de winkel overnamen. In 2001 stopte het bedrijf.
Hoewel hij alweer tijden in Leiderdorp woont, voelt hij zich nog steeds echt Leids. Tot voor kort heeft hij 3 oktober altijd gevierd. Vroeger had hij met de familie vanuit het winkelpand in de Haarlemmerstraat een geweldig uitzicht op de Taptoe.

De geluidsopname van het interview is hier te beluisteren.

Een volledige transcriptie van het interview is hier te vinden.

Interview door de commissie De Stem van Leiden, die onderdeel is van de Historische Vereniging Oud Leiden en samenwerkt met Erfgoed Leiden en Omstreken en de Opleiding Geschiedenis van de Universiteit Leiden.

Reacties op dit verhaal kunt u sturen naar destemvanleiden@oudleiden.nl

Meer verhalen van De Stem Van Leiden vindt u in de INDEX.
kaart