Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: Bovenlichten met houtgesneden unieke ornamenten

  • Leiden
  • Gebouwen

Snijramen en bovenlichten categorie A

Voor een algemene inleiding op snijramen en bovenlichten; lees introductie

In deze klasse (zgn. snijramen) treffen we het werk aan van houtsnijders die speciaal voor een pand een ornament uit hout gesneden hebben. Dat maakt ze tot unieke objecten. Doorgaans zijn ze gesneden in de mode van hun tijd. De ouderdom hoeft niet te corresponderen met de leeftijd van het pand. als hout niet goed is onderhouden, vermolmt het. En dan kan een eigenaar besluiten tot een nieuw ornament in een andere stijl.

==========================================================


GT_2045 - foto D. Kompier, detailfoto volgt
Herengracht 15

=========================================================




GT_1573 - foto H. de Sterke 2015
Breestraat 24
Hier zien we een snijraam uit 1992 waarin een houtsnijder aandacht vraagt voor 150 jaar alcoholpreventie. Ook keurig aangepast aan de Rococo-omgeving. Het vormt tezamen met de omlijsting een fraai passend geheel.

=========================================================

GT_2080 - foto D. Kompier, detailfoto volgt
Herengracht 37

===========================================================
...
GT_1597 - foto B. Veldstra
Papengracht 5a
Mandelehuis
De guirlande is in stijl van Lod. XVI. Inclusief het gegeven dat hij zogenaamd door de rimgen is gehaald. We zien twee familie-wapenschilden binnen een zuiver ronde cirkel-roede. Dit snijraam moeten we zeker niet in de 18e eeuw plaatsen, op zijn vroegst ergens in de loop van de eerste helft van de 19e eeuw.

===========================================================


...
GT_1553 - foto B. Veldstra
Breestraat 71
De schaar. Dit snijraam is uit de 20e eeuw. De schaar verwijst naar een kleermaker. De zwarte beugel verwijst vermoedelijk naar een zogenaamde kleermakersliniaal. De krans is gevormd uit smalle takken. Vanuit de benedenhoeken omkransen twee acanthustakken de krans met de open schaar.

===========================================================

GT_1830 - foto P. v.d. Vlist
Haarlemmerstraat 22
De Vergulde Kruik

Nog een keer, maar dan anders geschilderd (foto Stiel 1983)

Het snijraam de vergulde kruik is 20e eeuws. Gebaseerd op motieven vanuit de Lodewijkstijlen. De smalle krans is vanuit de vier hoeken omringd door gevorkte acanthusbladeren. Centraal staat de jeneverkruik geflankeerd door 2 glazen. Het geheel is in pasteltinten zeer verantwoord geschilderd en vormt een prachtige opluistering van het publieke domein.

=========================================================
...
GT_1957 - foto H. de Sterke
Hooglandse Kerkgracht 17
Het weeshuis. Snijraam op de binnenplaats van het Weeshuis. Het raam is gesneden in de stijl van Lodewijk XVI. Dit is o.a. af te leiden uit de (groene) guirlande bovenin, waarbij het lijkt of ze in de ringen hangen; de strikken bovenin en onder in, plus de gekruiste acanthustakken. We zien een monogram met de letters WH. Ongetwijfeld verwijzend naar de belangrijkste weldoener. Het houten deurkalf met daarin een centraal geplaatst ornament met hangend roosje is nog in de Rococostijl gesneden. Het snijwerk klopt en zou origineel uit 1774 of kort daarna kunnen stammen. Zo te zien is het raam in een goede conditie.

===========================================================
...
GT_1842 - foto B. Veldstra
Hooigracht 27
De overeenkomst in bladvormen tussen deurkalf en snijraam wijst op de originaliteit van dit raam.
Het behoort met zijn slanke acanthusroeden al wel tot de Rococo (Lod XV), ook al mist het de karakteristieke ‘draai’ van een subtiel onderdeel.
De guirlande in het raam (slingerend bovenin) bestaat uit een lange bloemenslinger. Indien geschilderd in passende pasteltinten zou het een prachtig gezicht kunnen worden.

===========================================================

..
...
GT_1843 - foto B. Veldstra
Hooigracht 35
Mogelijk is dit snijraam van dezelfde houtsnijder als het raam van Hooigracht 27 (GT_1842). Het ademt dezelfde karakteristieken, in de vorm van de open krullen. Het deurkalf is hier recht en wijst op een Lod. XVI invloed. Mogelijk is dit laat Rococo.

===========================================================


...
GT_1836 - foto B. Veldstra
Kaiserstraat 11
Moderne vormgeving van een Lod .XVI vorm. We herkennen vaag nog de krans en een paar acanthusbladeren.

===========================================================


...
GT_1826/GT_1035 - foto Ph. Everts.
Lange Mare 51
We zien hier een snijraam met centraal een koeienkop in een krans. Onder in de krans zien we de jaartallen 1847 en 1947 (geplaatst vanwege het honderdjarig bestaan van fa. P.J. Colla). Dit duidt er al op dat het raam gesneden is in of na 1947. De stijl verwijst naar elementen uit de Lod. XVI-stijl. Hier voornamelijk de krans en de symmetrische acanthus. Het snijraam is in een slechte conditie. Er zijn kleine beschadigingen en er lopen vertikale scheuren door het raam. Zie ook het verhaal

===========================================================

GT_2021 - foto Stiel(l) 1979
Nieuwe Rijn 64a

...


Foto D. Kompier 2017

Hier zijn snijraam en deurkalf beide in Lod XVI-stijl. De opgerolde strik klopt. De guirlande hangt, zoals we vaker zien, in tussen twee lussen, hier bloemvormig, en de acanthus is heel ‘mager’ gesneden. Alle reden om dit raam alsorigineel te duiden. Het deurkalf is netjes symmetrisch in dezelfde stijl als het acanthusblad van het snijraam.

===========================================================
...
GT_2140 - foto S. Bouwhuis
Nieuwstraat 36
Snijraam in late Lod XVI-stijl (zie ook GT_1831 Rapenburg 40).

===========================================================

GT_1631
Rapenburg 2
De Doelen. We zien hier een smal snijraam. De ovale vorm verwijst evengoed naar een krans, ook al heeft deze niet de karakteristieke ronde vorm. Het gebrek aan specifieke kenmerken maakt het moeilijk om het ornament te dateren. Het kan zijn dat het ornament van elders naar hier is overgebracht.

===========================================================
...
GT_1835 - foto B. Veldstra
Rapenburg 5
Ook hier die ingedeukte ruit. Nog wel heel netjes met kraalprofiel aan de binnenzijde. Blaadjes in de oksels. Gestreefd is naar zowel horizontale als verticale symmetrie. Het is op basis van de ruitfiguur en het kraalprofiel te dateren in het eerste kwart van de 19e eeuw.

===========================================================

GT_1838 - foto B. Veldstra
Rapenburg 6
Een zeer fraai snijraam met zeer dunne bladroeden. De stijl is frivool Rococo. Ver doorgevoerde asymmetrie, gesneden door een top-houtsnijder. Nader onderzoek is gewenst om te weten of het een origineel 18e eeuws raam is.


Deze foto is in 1956 gemaakt door G. Th. Delemarre

===========================================================
...
GT_1839 - foto B. Veldstra
Rapenburg 8
We hebben hier te maken met een gietijzeren ornament. Motieven, zoals de pijlen verwijzen nog naar oudere 19e eeuwse bovenlichten. Datering onbekend. De fraaie compositie zou nog wel passen in de 2e helft 19e eeuw. Maar kan evengoed van later datum zijn.

===========================================================
...
GT_1847 - foto B. Veldstra
Rapenburg 12
Bovenlicht met bloemmotief. Materiaalkeuze waarschijnlijk gietijzer. Mogelijk is het glas uitgesneden en tussen de roeden gevat. Het vraagt om nadere inspectie van dichtbij.

===========================================================



...
GT_1833 - foto B. Veldstra
Rapenburg 27
Een bijzonder bovenlicht. Gedeeltelijk geometrisch. Volledige symmetrie. Zo op het oog in hout gesneden. Het oogt 20e eeuws. We ontdekken vogelvleugels aan weerszijden van het centrale ‘kransje’. De naar buiten gerichte pijlen ogen vanwege de verspringing als bliksemschichten.

===========================================================

GT_1831 - foto J. Hartstra
Rapenburg 40
Dit deftige raam op nr 40 heeft de kenmerken van de late Lod. XVI-periode. De strik bovenin, de kwastjes, maar de guirlande is al vervangen door een draperie en de krans lijkt nu meer op een cartouche met een parelrand. Ook zilversmeden pasten dit toe op hun werk in die tijd. Aan dit raam kun je zo heel duidelijk zien hoe er een enorme afstand is gegroeid tussen de Rococostijl (Lod. XV) en deze Lod. XVI stijl. Een van de oorzaken moet gevonden worden in de kennis die men opdeed uit de opgravingen van Pompeï en Herculaneum. Dat vond toen rond 1770 plaats. Dit hernieuwde de oriëntatie op de klassieke oudheid.

===========================================================
...
GT_1837 - foto B. Veldstra
Rapenburg 45
Een mooie Rococo-versiering in het onderste gedeelte van het bovenlicht. Ook het deurkalf is typerend voor de Rococo-stijl, met centraal een zwier van het acanthusblad naar één kant. De deur is eveneens nog in bijpassende originele stijl.

===========================================================

GT_1832 - foto W. Devilee
Rapenburg 94
Zowel snijraam als deur lijken gesneden in Lod XVI stijl. We zien een strik, een guirlande en een krans. Toch stamt dit snijraam niet uit de 18e eeuw. De elementen zijn keurig passend in Lod XVI stijl, maar de strik is veel te uitbundig voor die tijd. Doorgaans koos men voor een kortere strik, meer overeenkomend met het zwarte strikje dat we kennen uit de pruiken van Haydn of Mozart. Ook is hier het snijwerk voor de ruit geplaatst, wat duidt op een te groot glasoppervlak voor die tijd. De conditie lijkt in orde. Zie ook het verhaal Duivenbodehuis

===========================================================


...
GT_1846 - foto B. Veldstra
Rapenburg 104
Hier een tweeling cartouche. We zien boven dubbele deuren vaak 2 maal eenzelfde ornament. Zo ook hier. De cartouches zijn heel fraai uitgevoerd. Met een gladde binnenzijde en de buitenkant met kleine driehoekjes (halve rozetjes?) gegroefd. De cartouches zijn ‘verankerd’ met aan alle vier zijden een rozet. De middenstijl suggereert een klimmende bladrank, die spiraalsgewijs op zijn plaats wordt gehouden.

===========================================================
...
GT_1858 - foto B. Veldstra
Scheepmakerssteeg 2
Een staand kruis van 4 naar buiten gerichte pijlen met geveerde uiteinden. In het midden een rozet met een afwijkend elementje, wat ik niet helemaal thuis kan brengen. Het vraagt nog om een detailfoto ervan.
Het is ondoenlijk te dateren. Vermoedelijk toch nog 19e eeuw.

===========================================================



...
GT_1844 - foto B. Veldstra
Steenschuur 3
Dit fraaie snijraam vraagt om een datering in de buurt van Empire. Begin 19e eeuw. We zien het kraalprofiel op de krans. De guirlande is nu vervangen door een draperie met kwasten. Zeer bijzonder houtsnijwerk zijn trouwens ook de beide middelste kwastjes. Deze zien we vaker in bovenlichten (o.a. eentje in Delft). Onder de krans hebben gekruiste takken plaats gemaakt voor smalle langwerpige ‘bladeren’.

===========================================================

GT_1148 - foto H. de Sterke
Steenschuur 4
Loge La Vertu.
Het ronde venster in top bevat geen snijraam. We zien een driehoek, gevormd door glasroeden. Met daarbinnen op het glas geplakt: een vergulde passer staand op een vergulde winkelhaak . De geest overheerst de materie, zie het verhaal

===========================================================


...
GT_1845 - foto B. Veldstra
Steenschuur 18 "De Stins"
Hier zien we een snijraam uit het eerste kwart van de 19e eeuw. Kenmerkend is het kralenprofiel van de buitenkrans. Ook de binnenkrans is fijn geprofileerd. De vier pijlen zijn hier naar buiten gericht. Het is onzeker of deze vier pijlen, die met elkaar een schuinkruis vormen, misschien nog een late herinnering zijn aan het kwaadwerende Andreaskruis-teken uit de Middeleeuwen.

===========================================================
Zie ook de kerninventarisatie voor snijramen in Leiden

Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Uw vragen en aanvullingen worden doorgestuurd naar de auteur; dhr. B. Veldstra.
Voor meer informatie of contact raadpleeg ons colofon.
kaart