Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Verhaal: Zijlpoort

  • Leiden
  • Geschiedenis 1601-1700
  • Geschiedenis 1951- heden
  • Gebouwen

Gevelteken Haven 100

De Zijlpoort dateert uit 1667 en is gebouwd in Classicistische stijl. Zijn naam ontleent de poort aan het nabijgelegen riviertje de Zijl. De voorganger van deze poort stond aan het eind van de Haarlemmerstraat, waar nu het Havenplein ligt.
Doordat de poort zowel op de stadswal als op de brug ervoor moest aansluiten, heeft het gebouw de vorm van een parallellogram. De klok datereert uit 1668 en is van Hemony. De poort is een Rijksmonument.
Langs de Zijlpoort stroomt de Oude Rijn de stad Leiden binnen.

De Zijlpoort is één van de acht stadspoorten die ooit de stad Leiden toegankelijk maakten. Van deze poorten zijn er uiteindelijk twee overgebleven, te weten de Morspoort en de Zijlpoort.
Beide poorten zijn ontworpen door stadsarchitect Willem van der Helm (1628-1675). Hij was tevens de architect van de Vierschaar aan het Gravensteen, het torentje op het Academiegebouw, het westelijk ingangsportaal van de Hooglandse kerk en de accijnshuisjes op het plein van de Hooglandse Kerk.
In het oorspronkelijke ontwerp van Willem van der Helm kwam het torentje met de klok, zoals dat nu op het gebouw prijkt, niet voor. Het idee dit te plaatsen kwam pas tijdens de bouw op.
Aan en op de poort zijn een aantal zeer fraaie beeldhouwwerken te zien die ontworpen zijn door Rombout Verhulst, die ook de beeldhouwer was van o.a. de 'Vergulde Turk'.
Door middel van het beeldhouwwerk op de poort moest de macht en kracht van de stad duidelijk gemaakt worden zodat de bezoeker al direct bij het betreden van de stad onder de indruk zou zijn;
-de twee heldhaftige leeuwen met het wapen van de stad Leiden,
-harnassen en de vaandels,
-de bijeengehouden bundel van houten roeden,
-de kanonnen,
-het gebeeldhouwde hoofd dat aan de bovenkant van de poort hangt van de Romeinse oorlogsgod Mars.

...
GT_1084 foto stiel

HAEC LIBERTATIS ERGO
Vertaling: Dit omwille van de vrijheid


GT_1088

Aan de andere kant van de poort hangt het gebeeldhouwde hoofd van Medusa, de gruwelijke godin met de slangenkop uit de Griekse mythologie.


GT_1087


GT_1090

De wapenschilden die te zien zijn aan de 'Medusa kant' zijn van de toenmalige burgemeesters van de stad.

...
GT_1083 GT_1085

Aan beide kanten van de poort zijn in het beeldhouwwerk de lopen van kanonnen te zien, symbool voor de strijdkracht van de stad Leiden.

De poort gaf niet alleen toegang tot de stad maar heeft daarnaast ook nog verschillende andere functies gehad.
Aan het begin van de jaren 1700 werden de ruimtes boven de poort voornamelijk gebruikt voor vergaderingen van rederijkers. Rederijkers beoefenden de retorica (welsprekendheid) en deden dat voornamelijk in de vorm van zang, dicht of via een toneelstuk. Ook was er ooit een school voor arme kinderen in gehuisvest en werden er stadsgoederen in opgeslagen.


GT_1091 Foto Ben Veldstra
Steen ter herinnering aan de restauratie in 1999.

In het laatste kwart van de twintigste eeuw is de Zijlpoort tweemaal grootscheeps gerenoveerd.Tijdens de laatste renovatie, in de jaren negentig, zijn aan beide zijden van de poort steunende constructies aangebracht. Sinds 1999 is in een van deze constructies een horecagelegenheid gevestigd.

Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Zie verder colofon
kaart