......
GT_1759 Foto: ELO beeldbank.
Gevelsteen met de naam Koninginnehof en de jaartallen van de herbouw van het hof, daarnaast een foto van de steen op de huidige locatie.


GT_1759
De entree naar het hof met daarboven de gevelsteen.

Het Koninginnehof was ooit gelegen aan de Langegracht tussen de nummers 60 en 62. De oorspronkelijke bebouwing dateerde uit de 17e eeuw maar in de 19e eeuw werd deze afgebroken en werd er een nieuw hof gebouwd dat de naam Koninginnehof kreeg. In de 1968 werd het hof afgebroken ten behoeve van een parkeerterrein. Later verrees er het Nuongebouw.

Het Bonboek Nieuw-Mare f. 313-325 leert ons, dat de metselaar Willem Cornelisz. van Bilderbeeck de grond waarop het hof gebouwd zou worden in de Nieuwstad, op 13 juni 1616 van de stad Leiden kocht.
Het werd aangeduid als een 'Poort' bestaande uit 24 huisjes met vier bleken en een bornput, een situatie die ook op de kaart van Blaeu duidelijk te zien is. Later heeft men er blijkbaar nog meer inkomsten van willen hebben door er nog 6 huisjes
middenin te bouwen. Via zijn zoon Willem Willemsz. van Bilderbeeck, lakenreder, kwam het geheel aan zijn kleindochter Wilhelmina, gehuwd met Françios Schregel. Zij vermaakten het bezit aan de Doopsgezinde Gemeente in 1705.
Na er de laatste jaren nog een goede f 220.- per jaar van getrokken te hebben verkocht de Doopsgezinde Gemeente de 31 huisjes in 1791 voor fl. 1006.-, waarvan nog f 153.- kosten afgingen, iets dat tekenend is voor de tijdsomstandigheden. Belangstelling was er blijkbaar niet voor deze arbeiderswoningen. Op de kaart van Leiden van 1850 wordt dit hof als 'Schans' vermeld.
In 1892-1893 bouwde de heer Hasselbach op dit terrein een hof met nieuwe huisjes, woningen voor de werkman, die de naam 'Koninginnehof' kreeg. In plaats van 30 onvoldoende percelen stonden er nu 20 goede woningen.
Later werden diverse partijen eigenaren van het hof, waaronder de gemeente Leiden.
In 1947 werd de gemeente eigenaar van 15 huisjes en een gedeelte van het binnenterrein.

In 1940 beschrijft een spreker tijdens de Handelingen van de Raad de vroegere toestand in het Koninginnehof als volgt:
" het blok woningen genaamd 'De 24 huizen', waar nu het Koninginnehof is, op de Langegracht; dat waren krotten; er was geen waterleiding en geen gas; er waren slechts twee w.c.'s voor het geheele complex; de mensen moesten met een ladder op zolder gaan; verder waren het éénkamer woningen."

Een klein kijkje in het leven in 'de 24 huizen', zoals het hof in de jaren '80 van de 19e eeuw werd genoemd, wordt ons gegund door middel van het verhaal van Kaatje Kors. Kaatje was een vrome vrouw die de kinderen uit het hof graag een bezigheid wilde geven op de zondagmiddag. Zij richtte in 1877 een zondagsschooltje op waar de kinderen de verhalen van de bijbel konden horen. Om op te zitten moesten zij een brok turf meenemen. Het huisje van Kaatje werd uiteindelijk te klein en haar gezondheid liet niet meer toe dat ze de kinderen lesgaf. De dochter van dominee Dros nam het werk over en het schooltje verhuisde naar de scheerwinkel van Jaap Marijt aan de Langegracht nr. 70. De kinderen brachten een stoof mee om op te zitten en de juf zat in een scheerstoel.

Na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd er feest gevierd in het hof want de negen mannen die werden weggevoerd waren allen teruggekeerd. In hetzelfde jaar werd er een buurtvereniging opgericht die niet alleen het organiseren van feesten tot doel had maar ook werden er excursies naar musea georganiseerd.
Feit is echter dat na het vieren van het éénjarig bestaan van de vereniging er niets meer over in de kranten verscheen.

De gevelsteen die boven de ingangspoort was aangebracht is bewaard gebleven. Hij is van het vergruizen gered door de heer Laurens Beijen. Hier volgt zijn verhaal:

In 1971 was ik op zoek naar een balk voor de verbouwing van mijn huisje in het Maredijkhofje. Zo kwam ik bij de opslagplaats van het sloopbedrijf De Bolster aan de Overrijn, achter de Zijlsingel. Ik vond daar een geschikte balk, maar ik zag er ook een grote gevelsteen met het opschrift 'KONINGINNEHOF 1892-1893'. De steen intrigeerde me, en ik mocht hem meenemen voor 25 gulden. Later kwam ik erachter dat het Koninginnehof aan de Langegracht heeft gestaan en enkele jaren eerder was gesloopt. Ik heb de steen gebruikt bij het maken van een bloembak voor mijn huisje. Toen ik in 1977 verhuisde naar de Vreewijkstraat heb ik hem meegenomen. De steen heeft daarna een paar jaar in de schuur gestaan.
In het begin van de jaren 80 bouwde het toenmalige Energiebedrijf Rijnland een nieuw kantoor aan de Langegracht, niet ver van de plaats waar het Koninginnehof heeft gestaan. Ik was bij de voorbereidingen betrokken geweest omdat ik eind jaren 70 lid van het College van Beheer van het EBR was. Toen de bouw van start ging heb ik de gevelsteen aangeboden aan de directeur van het EBR, H.W. Brooshooft. Hij accepteerde de schenking, en de steen is toen ingemetseld bij de zijingang van het nieuwe kantoor. Eronder werd een koperen strip aangebracht waarin een korte toelichting was gegraveerd.
Het EBR werd later EWR, en nog later werd het bedrijf overgenomen door Nuon. Het kantoorgebouw wordt nu gebruikt door de netbeheerder Liander en de woningcorporatie De Sleutels. Helaas staan er nu grote hekken aan de zijkant van het gebouw, en ik heb daardoor niet kunnen zien of de gevelsteen nog steeds aanwezig is, en zo ja, wat de huidige conditie is.



GT_1759
Artikel in het Leidsch Dagblad van 18 april 1968 over de sloop van het hofje aan de Langegracht.


GT_1759
Artikel in de Leidse Courant van 24 april 1982 over de opening van het nieuwe gebouw voor Nuon in april 1982..

In maart 2015 werd bekend dat de gemeente een nieuw stadskantoor wil bouwen op het voormalige Nuonterrein aan de Langegracht. Het terrein wordt beschouwd als een uitstekende locatie is voor een nieuw stadskantoor. Het is goed te bereiken met het openbaar vervoer, er is voldoende parkeergelegenheid in de buurt en niet te ver van het stadhuis en andere voorzieningen.

De steen van het Koninginnehof is ingemetseld in een muurtje buiten het gebouw dat ooit in gebruik was door Nuon. De steen is in redelijke staat maar de koperen strip die eronder was aangebracht is eraf gevallen.


GT_1759

De steen en strip blijven bewaard en ze worden goed in de gaten gehouden door de gemeente. Zij zullen behouden blijven op deze locatie.


Bronnen:

Handelingen van de Raad 20 juni 1901.
Handelingen van de Raad 27 april 1936.
Handelingen van de Raad 12 februari 1940.
Handelingen van de Raad 16 december 1947.
Leidsch Dagblad 6 augustus 1894.
Leidsch Dagblad 15 mei 1952.
Leids Jaarboekje 1955, E. Pelinck, Het Koninginnehof, blz. 107.
Nieuwe Leidsche Courant 1 april 1947.


Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Voor meer informatie zie ons colofon. Uw opmerkingen kunt u richten aan de auteur; A. van Leeuwen.