Erfgoed Leiden en omstreken

Info

Funderingen blootgelegd bij graafwerkzaamheden

Bij graafwerkzaamheden voor de aanleg van een plantsoen in het centrum van Leiden is muurwerk blootgelegd. De muren zijn onderzocht, in kaart gebracht en beschreven door de stadsarcheoloog. De oude muren bestaan uit (hergebruikt) bouwmateriaal uit de 14de eeuw. Op basis van historische stadsplattegronden en eerder uitgevoerd archeologisch onderzoek in de directe omgeving denken we dat de muren onderdeel zijn van de fundering van de korenmolens ’t Kalf en de Oranjeboom. Of misschien van nog oudere bebouwing…

Geen stadsmuur
Op het kruispunt ten noorden van de Jan van Houtbrug is al eerder archeologisch onderzoek gedaan. In 1983 werd bij werkzaamheden een stuk van de 14de-eeuwe stadsmuur aangetroffen. De ligging van de stadsmuur is op onderstaande afbeelding met een rode lijn aangeduid. De muurfragmenten die deze week  aan het licht kwamen liggen ten noorden van de stadsmuur en moeten een andere functie gehad hebben.

 Inmeting van de muurfragmenten A t/m C en puinspoor D. De rode lijn geeft de ligging van de stadsmuur weer.

 
Foto van de muren A (rechtsboven) en B

Fundering van molen:  ’t Kalf en/of De Oranjeboom
Historische stadsplattegronden geven een beeld van de inrichting van de ruimte achter de stadsmuur. De funderingen liggen ongeveer op de plaats waar vanaf 1574 korenmolen ‘t Kalf heeft gestaan. Deze molen, te zien op de stadskaarten van Bast (1600) en Blaeu (1649) was een houten standerdmolen.

Uitsnede uit de historische stadsplattegronden van Bast uit 1600 en Blaeu uit 1649

In 1649 werd deze molen vervangen en in 1733 gesloopt. Op dezelfde plaats werd vervolgens een nieuwe molen gebouwd: korenmolen de Oranjeboom. Dit was een stenen molen. Deze molen had aan de westkant een ingang op straatniveau. Aan de zuid- en oostzijde was rond de molen een lage wal. Molen De Oranjeboom werd in 1905/1906 gesloopt. Het is mogelijk dat de aangetroffen funderingen samenhangen met een van de genoemde molens.

Historische stadsplattegrond van Van Campen uit 1899 met de locatie van Korenmolen de Oranjeboom met een ingang aan de westkant.

Echter…
Een andere functie van het muurwerk is echter niet uit te sluiten. Het formaat van de bakstenen kan namelijk ook gebruikt zijn in de periode voordat molen ’t Kalf werd gebouwd.

 Detail van de muurfragmenten A (rechts) en B (links) en het zuidprofiel van de ontgraving.

Locatie
In de ovonde (ovale rotonde) op het kruispunt Jan van Houtkade – Geregracht – Korevaarstraat is de grond  tot 1 meter onder maaiveld afgegraven om aarde te kunnen aanbrengen voor de aanplant van bomen. Bij deze werkzaamheden is op vrijdag 22 januari 2021 het muurwerk aangetroffen.

Puinspoor D. Foto van oost naar west.

Datering
Op basis van het baksteenformaat is het aannemelijk dat gebruik is gemaakt van 14de-eeuwse bouwmaterialen, maar het grote aantal breukstenen kan duiden op hergebruik. Het is daardoor niet mogelijk een datering te geven aan de muurfragmenten: ze kunnen in de 14de eeuw gebouwd zijn, maar als de bakstenen zijn hergebruikt kan dat ook later gebeurd zijn.

 Een detail foto van muurfragment C

kaart