Op de valreep van 2023 zijn er vijf nieuwe monumenten aangewezen. Dit keer gaat het om twee woonhuizen aan de Lage Rijndijk, een winkelwoonhuis aan de Haarlemmerstraat/Klimmende Leeuwsteeg, en twee bouwdelen - een voormalig stalgebouw - aan de Utrechtse Veer.
De monumenten hebben architectuurhistorische-, cultuurhistorische- en stedenbouwkundige waarde en zijn van belang voor Leiden. Door het onderzoek voor de aanwijzingsprocedure weten we nu meer over de geschiedenis en de bewoners én bedrijven die er gevestigd waren.
Lage Rijndijk 2-2a
Dit pand dateert uit omstreeks 1890, een tijd waarin percelen vaak gesplitst werden. Zo ontstond Lage Rijndijk 2-2a, een hoog meerlagig woonhuis. Het terrein van Lage Rijndijk 2-2a hoorde oorspronkelijk tot het perceel van het 18de eeuwse boerderijcomplex op nummer 4a. Het splitsen van het perceel in de tweede helft van de 19de eeuw en de oprichting van een meerlagig woongebouw is kenmerkend voor de ontwikkeling van de prestedelijke naar stedelijke bebouwing langs de Lage Rijndijk. Dat is vanouds de uitvalsroute richting Leiderdorp.
Foto: Lage Rijndijk 2-2a. Collectie Erfgoed Leiden en omstreken.
Zowel het boerderijcomplex Lage Rijndijk 4a, het woonhuis Lage Rijndijk 4, als het perceel waarop later het woongebouw Lage Rijndijk 2-2a zou verschijnen, was destijds in handen van koopman Pieter de Graaf. Het perceel stond beschreven als twee huizen, waarvan één het voorhuis van de boerderij, een erf en een schuur.
Het in het oog springende eclectische bouwwerk op Lage Rijndijk 2-2a is versierd met speklagen, bogen en sluitstenen met koppen. Op de naar de binnenstad gerichte westgevel vind je een rijkelijk versierd balkon en forse sierelementen. De achthoekige serre is een latere toevoeging.
Foto: Leiden in oostelijke richting gezien vanaf de Zijlpoort, de Schrijversbrug op de voorgrond, links Lage Rijndijk 2-2a-4-4a, rechts, aan de andere zijde van de Oude Rijn, Overrijn. Collectie beeldmateriaal Erfgoed Leiden en omstreken, PV_GN007223.
Lees meer over dit beschermde monument in het Erfgoedregister.
Lage Rijndijk 4-4a
Lage Rijndijk 4-4a is van oorsprong een achttiende eeuws boerderijcomplex, bestaand uit een voorhuis met klokgevel en een achterliggende schuur. Later is een woonhuis met lijstgevel bijgevoegd. De woonhuizen hebben ieder een zadeldak; de schuur heeft een mansardekap. Het oudste deel behoort tot de prestedelijke bebouwing van vóór 1896. Daarna verrezen hier woningen tussen de aanwezige bebouwing en kreeg het lint een heterogeen karakter. Het complex Lage Rijndijk 4-4a draagt bij aan de historische gelaagdheid van de uitvalsweg richting Leiderdorp. In de twintigste eeuw zat er kort een slagerij in het pand. Later deed het langere tijd dienst als slijterij/distilleerderij, met de schuur als wijnpakhuis.
Foto: Voorzijde van Lage Rijndijk 4-4a. Collectie Erfgoed Leiden en omstreken.
Uit onderstaande foto uit 1980 blijkt dat Lage Rijndijk 4 toen nog steeds de functie van slijterij had. Op dat moment was de naam De Graaf ook nog steeds aan de functie van het pand verbonden. Dat is naar schatting ongeveer 160 jaar zo geweest. De vroegst bekende eigenaar Petrus de Graaf was rond 1826 al grossier en tapper. Zijn familienaam is nog steeds zichtbaar in de glas-in-lood ramen aan de Lage Rijndijk. Tegenwoordig is het pand in gebruik als woning.
Foto: Lage Rijndijk (1980) gezien naar het westen. Lage Rijndijk 4a is voorzien van een uithangbord met het opschrift ‘De Graaf Wijnhandel Slijterij’. Collectie beeldmateriaal Erfgoed Leiden en omstreken, PV5379.1.
Lees meer over dit beschermde monument in het Erfgoedregister.
Haarlemmerstraat 256-256A-Klimmende Leeuwsteeg 8
Dit pand aan de Haarlemmerstraat is een voormalig winkel-woonhuis met aansluitend een bergplaats aan de Klimmende Leeuwsteeg. Oorspronkelijk gaat het hier om twee bij elkaar horende woningen die teruggaan tot de zeventiende eeuw. Eind achttiende – of begin negentiende eeuw zijn deze panden samengevoegd en kregen ze een gezamenlijke gevel en kap. Het voormalige winkel-woonhuis kenmerkt zich aan de straatzijde door het tegelwerk dat eind 18de of begin 19de eeuw is aangebracht. Karakteristiek is de vrij strakke vormgeving, een gematigd moderne bouwstijl.
Foto: Voorgevel Haarlemmerstraat 256. Foto door R. Boter, situatie in 2017.
Mogelijk was er al eerder een winkel gevestigd, maar in de tweede helft van de 19de eeuw is in de linker drie vensterassen een winkelpui geplaatst, waarschijnlijk in 1884 in opdracht van de firma J.G. van der Mark. Van der Mark handelde in galanterieën (mode-accessoires en snuisterijen voor in huis) en borstels, en bezat meerdere filialen in de stad. Aan het einde van de negentiende eeuw werd de eerste winkelpui geplaatst, die tot 1939 dienst deed. De huidige gevel van het voormalige winkel-woonhuis is te herkennen aan de representatieve gevel die uit eind achttiende of begin negentiende eeuw dateert. In 2017 is het pand verbouwd naar appartementen. Hierbij is de portiek dichtgezet en kreeg de winkelruimte een inrichting voor twee short-stay appartementen.
Foto: Haarlemmerstraat 256, stoffenzaak. Voorgevel met links de Klimmende Leeuwsteeg. Collectie beeldmateriaal Erfgoed Leiden en omstreken, PV_PV30655.123a.
Lees meer over dit beschermde monument in het Erfgoedregister.
Voormalig stalgebouw Utrechtse Veer 29a-d en 30a-b en 31
Utrechtse Veer 29a-d heeft twee bouwdelen en grenst aan de west- en zuidzijde aan bouwwerken die bij hetzelfde oorspronkelijke eeuwenoude complex hoorden. Het voormalige stalgebouw ligt aan de zuidzijde van de Nieuwe Rijn. Het was onderdeel van het bouwblok dat destijds de laatste bebouwing vormde voor de Hogewoerdse Poort. Uit een kaart uit 1724 blijkt dat er op de plek van het voormalig stalgebouw een houtschuur stond. Naast de houtschuur staan ook twee loodsen aangegeven, die behoorden ook tot het complex. Het pand aan Utrechtse Veer 30a-b en 31 bestaat uit een langgerekt bouwdeel van een bouwlaag en een kap. Het stalgebouw, dat aan de noordoostzijde aan een soort pleintje grenst, is ook onderdeel van het eeuwenoude complex.
Foto: Utrechtse Veer 29a-d. Collectie Erfgoed Leiden en omstreken.
Foto: Utrechtse Veer 30ab en 31. Collectie Erfgoed Leiden en omstreken.
In 1834 was het eigendom over de bouwwerken op het terrein verdeeld tussen vader Hendricus en zoon Jacobus van Koppen, allebei stalhouders. Het ene deel bestaat uit het woonhuis op Utrechtse Veer 28 (rijksmonument), de huidige woning op nummer 28a (gemeentelijk monument) en het stalgebouw (29a-d). In de loop der tijd gaat de stalfunctie over in een garagefunctie en tot eind jaren 80 van de twintigste eeuw fungeren beide complexen als één bedrijf. Het voormalige stalgebouw is herbestemd tot bedrijfsruimte (snookerhal) en woonruimte.
Foto: Utrechtse Veer 30 en 31. Gevel bedrijfsgebouw. Naamsaanduiding Gebr. De Jong B.V. Twee garagedeuren. Collectie beeldmateriaal Erfgoed Leiden en omstreken, MO_1222_0024.
Lees meer over deze beschermde monumenten in het Erfgoedregister: