Hoera, onze rubriek Vondst van de Week is jarig! Al 10 jaar doen onze erfgoedexperts verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Op woensdag 19 maart 2014 verscheen de eerste bijdrage. Sindsdien zijn er 330 kleine en grote artikelen verschenen over interessante ontdekkingen in het werkveld van archief, archeologie, bouwhistorie en monumentenzorg. De enthousiaste reacties die we voortdurend terugkrijgen uit de stad zorgen ervoor dat we met veel plezier doorgaan. Voor de gelegenheid zetten we de meest bijzondere voor je op een rijtje.
#VVDW: een zeldzame sgraffitogevel
Kinderen die een varken wegen en worstjes maken van een geslacht dier, gestileerde plantenstengels en Franse lelies. Ze zijn te zien op de gevel van Breestraat 65. Ooit een slagerij, nu meer bekend van antiquariaat De Slegte. Ruim 100 jaar geleden gebruikte een anonieme kunstenaar hiervoor de sgraffitotechniek: twee of meer lagen pleister in verschillende kleuren werden over elkaar heen aangebracht.
De sgraffitogevel van Breestraat 65 na de recent uitgevoerde restauratie.
Wat maakt deze Vondst van de Week zo bijzonder? Van oud collega's Cas en Leo:
"Deze zou in de herhaling moeten gewoon omdat dit een unieke gevel in Nederland is, én een uniek voorbeeld met betrekking tot de Subsidie Historisch Stadsbeeld (SHS)!"
#VVDW: een rode leeuw op de Burchtpoort
Recent kleurhistorisch onderzoek aan de poort van het Burchtterrein leverde een bijzondere ontdekking op. De trotse strijdende leeuw op die poort uit 1658 was ooit felrood. Niet voor niets: houding en kleur van het dier verwijzen naar de Hollandse leeuw die Leiden verdedigt. En is zo nog steeds te zien in het Leidse stadswapen. Ook een oude foto, bestekken en de analyse van een verfmonster tonen de rode ‘vermiljoen’ kleur aan.
Foto van de voorpoort uit eind 19de eeuw. De poort is door de kleuronderzoeker ingekleurd om een impressie te geven van de ontdekte kleuren.
Wat maakt deze Vondst van de Week zo bijzonder? Adviseur Historisch Stadsbeeld Inger vertelt:
"Kleur heeft betekenis, en goed kleuronderzoek kan verschil maken. Bovendien gaat het om een belangrijke variant van het Leidse stadswapen."
#VVDW: Hekserij in Leiden
Kettermeester Anthonis krijgt in 1495 van de Leidse schout een gouden rijnsgulden uitgekeerd. Hij moest naar Leiden om te onderzoeken of twee van toverij verdachte vrouwen ook inderdaad als heksen bestempeld konden worden. We lezen dit in een Leidse rekening uit dat jaar. Een bezoeker van onze studiezaal merkte dit op. Bijzonder, omdat het hier gaat om een heel vroeg geval van heksenvervolging in Holland. De twee vrouwen worden uiteindelijk terecht gesteld.
Pagina’s van de rekening van schout Adriaen van Poelgeest anno 1496. Op de linkerpagina in de tweede alinea staat dat kettermeester Anthonis naar Leiden gekomen is, in de vierde alinea de vermelding dat Barbara Woutersdr. en Alijt Machariusdr. vanwege “fauderije ende toeverijen” geëxecuteerd zijn.
Wat maakt deze Vondst van de Week zo bijzonder? Archivist André vertelt:
"Deze Vondst van de Week gaat over de moord op twee Leidse vrouwen, die verdacht werden van “fauderije ende toeverijen”. Zij werden in 1495 vanwege hekserij ter dood veroordeeld. Later las ik in de media dat dit feit door activisten opgepakt werd om aandacht te vragen voor het onrecht dat dergelijke vrouwen is aangedaan. Ik vind de maatschappelijke impact wel mooi n.a.v. zo’n Vondst van de Week."
#VVDW: Middeleeuwse kano's aan de Boshuizerkade
Archeologisch onderzoek langs de Boshuizerkade levert bijzondere vondsten op! Archeologen vonden in 2014 een deel van een nederzetting uit de zevende eeuw na Chr.: resten van een houten huis, houten opslagschuren, meerdere erfafscheidingen en 34 waterputten kwamen aan het licht. Uit analyse van het hout voor de bekisting van de putten blijkt dat hiervoor oa. delen van boomstamkano’s te zijn gebruikt. En deze worden zelden gevonden.
Waterput (structuur 129) met een houten bekisting van deels hergebruikte eiken planken afkomstig van een boomstamkano.
Wat maakt deze Vondst van de Week zo bijzonder? Stadsarcheoloog Chrystel vertelt:
"De vroege middeleeuwen zijn lange tijd een periode geweest waarvan we dachten dat het in Leiden en omgeving schaarsbewoond was. Door allerlei onderzoek in de regio weten we inmiddels dat het tegendeel waar is: de monding van de Oude Rijn was in die eeuwen een knooppunt in een internationaal handelsnetwerk en ook in Leiden hebben we sinds kort sporen uit deze periode. De resten van de boomstamkano’s die in Boshuizen zijn gevonden laten zien hoe rijk en complex de bodem feitelijk is en wat dit ons kan vertellen over de samenleving in die tijd."
#VVDW: Letters op de stadhuisgevel
In het rechtergedeelte van de stadhuisgevel zie je stenen met gehakte letters, zogenaamde ‘laagmerken’. Deze merken geven de volgorde aan waarin de natuurstenen blokken bij de bouw gestapeld moeten worden. Omdat de stenen in de stadhuisgevel niet op alfabetische volgorde zijn gelegd, lijkt de plaatsing willekeurig. Lang is gedacht dat de stenen na de verwoestende brand van het stadhuis in 1929 slordig zijn teruggeplaatst. Uit nieuw onderzoek blijkt nu dat dit deel van de gevel juist gespaard bleef bij de brand en dat deze gemerkte stenen al bij de bouw in 1604 in deze volgorde in de gevel zijn geplaatst; het gevolg van een onzorgvuldige samenstelling van het bouwpakket in de Duitse groeve waar het natuursteen werd gedolven.
Laagmerken in de vorm van letters op het rechtergedeelte van de gevel van het stadhuis, 1604. De letters staan in een willekeurige volgorde, waarschijnlijk het gevolg van slordigheden bij de samenstelling van het bouwpakket in de Duitse groeve.
Wat maakt deze Vondst van de Week zo bijzonder? Bouwhistoricus Pieter-Jan vertelt:
"Het is een van die jarenlange mysteries, die eindelijk is opgehelderd. Het verhaal is even bizar als knullig en biedt tegelijkertijd een hoop informatie over hoe ontwerp en bouw georganiseerd werd omstreeks 1600.''
#VVDW: Gewelfd houten plafond Breestraat 89
Een houten gewelfd plafond boven een verbindingsgang uit de 17de eeuw. Deze kwam tevoorschijn bij verbouwingswerkzaamheden van de winkelruimte op de begane grond van Breestraat 89.
Achter het eikenhoutenplafond kwam een gebogen grenenhouten draagconstructie tevoorschijn.
Wat maakt deze Vondst van de Week zo bijzonder? Bouwhistoricus Edwin vertelt:
"Deze Vondst van de Week besteedde aandacht aan historische onderdelen die geen bescherming kennen en dus worden gesloopt."
#VVDW: Golvende daken van Rijnland aan de Breestraat
Het voormalige kantoor van het Hoogheemraadschap Rijnland uit 1978 is inmiddels gesloopt. Fotograaf Jan en architectuurhistoricus Esther brachten in 2014 een laatste bezoek aan het gebouw om het interieur vast te leggen. Alles hierin ademde een jaren zeventig sfeer. Van de grote ruimtes die kantoortuinen herbergden, de trappenhuizen met bruine vloertegels en traptreden van grindbeton, de alomtegenwoordige grijze betonsteen voor het metselwerk, tot aan de groen en paarse muurtegels in toiletruimtes, keuken en spoelruimte.
Voormalige kantoor Hoogheemraadschap Rijnland noordzijde Breestraat gezien naar het oosten, met geheel links nog een deel van de herplaatste woonhuisgevel uit 1778.
Wat maakt deze Vondst van de Week zo bijzonder? Architectuurhistoricus Esther vertelt:
"Dit is een heel actueel onderwerp. Het laat zien hoe in korte tijd we anders zijn gaan denken over jonge erfgoed, zoals het inmiddels kantoor van het Hoogheemraadschap Rijnland. Toen het gesloopt werd werd er niet veel ruchtbaarheid aan gegeven. Hoe anders is dat nu met het Stadsbouwhuis! Maar goed, we zijn inmiddels ook een heel onderzoek rijker, met de inventarisatie en waardering naar de periode 1970-1990. Ik weet zeker dat dit gebouw hoog had gescoord in de inventarisatie. En ja, ik zelf vind het nog steeds heel erg jammer dat het gesloopt is."