Matthijs Burger, Senior Adviseur Ruimtelijke Ontwikkeling bij Erfgoed Leiden, vertelde tijdens de participatiebijeenkomst op 30 januari over de geschiedenis van het Kort Rapenburg. Foto: © Chris de Waard voor Sleutelstad

Geschiedenis van het Kort Rapenburg
Het Kort Rapenburg is niet zo'n lange gracht maar is er wel een met een boeiend verhaal. Zo kun je nog steeds zien dat dit oorspronkelijk de buitengracht voor de stadsmuur was. Aan de westkant (kant van de Mors) hebben een aantal huizen nog een vloer die twee treden lager ligt dan aan de overkant. De huizen aan de kant van de Breestraat staan op de plek van de oude stadsmuur. De vloer ligt daar dus hoger. De paardentram en later de elektrische tram zorgden ervoor dat het water is overkluisd. Dit is een techniek waarmee een weg, een plein of een watergang (kruiselings) wordt overwelfd.

Gezicht op de gracht op het Kort Rapenburg, gezien in de richting van het Galgewater. Ca. 1890. Uit de collectie van Erfgoed Leiden (PV_GN000260).

Het terugbrengen van de gracht
De Gemeente Leiden is bezig met het vergroenen van de stadsentree – de drukste route in de binnenstad. De route Stationsplein – Stationsweg – Steenstraat – Turfmarkt – Prinsessekade – Kort Rapenburg krijgt hiervoor een nieuwe inrichting: de Groene Loper Stadsentree. Onderdeel van de Groene Loper Stadsentree is het al dan niet terugbrengen van de oude gracht op het Kort Rapenburg. Er is inmiddels namelijk besloten dat er in de toekomst geen bussen meer door de Stationsweg en de Steenstraat naar de Breestraat rijden. Hierdoor ontstaat er op het Kort Rapenburg ruimte om de gracht terug te brengen. Er worden nu drie mogelijke opties onderzocht. De eerste optie is het vergroenen van de straat. Bij de tweede en de derde gaat het over het opnieuw openen van de gracht. Het belangrijkste verschil hiertussen is dat bij de ene optie het water slechts zichtbaar is. Terwijl bij de andere optie het water ook weer doorvaarbaar is.

De Gijselaarsbank
Om het water ook weer echt te kunnen gebruiken, moeten er forse aanpassingen worden gedaan rond de monumentale Gijselaarsbank: de bank moet namelijk opgetild worden om een normale doorvaart mogelijk te maken. We onderzoeken nu wat de gevolgen daarvan zouden zijn voor de Gijselaarsbank. De Gijselaarsbank is een voor Leiden belangrijk monument. Het ontwerp is van een belangrijke Leidse keramist van rond 1900: W.C. Brouwer. Het vertelt over de periode van de Eerste Wereldoorlog. Toen is de stad ontsnapt aan de honger dankzij de inspanningen van deze belangrijke burgemeester.

Hier is goed te zien hoe een groot deel van de groene loper (links) vòòr 1611 buiten de stad lag. Ook is goed te zien dat het ook toen al een belangrijke route naar de binnenstad was.

Erfgoeddeal
Het project ‘Klimaatbestendige Binnenstad Leiden’ is onderdeel van de Erfgoeddeal. Een afspraak voor en door dertien maatschappelijke organisaties en overheden. Het doel: kunnen blijven wonen in een land waarin we ons verleden herkennen en waar we ons thuis voelen. Met het project doet Erfgoed Leiden - samen met kennispartners Naturalis, MboRijnland en de Universiteit Leiden - onderzoek naar de klimaatopgave voor de binnenstad, met daarbij aandacht voor behoud van ons erfgoed.

Waarom is een klimaatbestendige historische binnenstad nodig?
De historische binnenstad van Leiden is het economische en toeristische hart van de regio. De dichte bebouwing met vaak stenige inrichting van historische stegen, grachten en pleinen, zorgt ervoor dat de binnenstad vatbaar is voor hittestress. De Erfgoeddeal geeft Leiden de kans om te onderzoeken hoe de historische binnenstad deze hittestress kan aanpakken en aantrekkelijk kan houden voor de enorme hoeveelheid aan functies en gebruikers die ze nu heeft. Daarnaast is het belangrijk om de biodiversiteit in dit deel van de stad te beschermen maar ook uit te breiden. De Erfgoeddeal is voor Leiden van belang om een samenhangend onderzoek en erfgoed inclusief ontwerp te ontwikkelen voor de grachtenstad van de toekomst.