Hoewel er nooit treinen over hebben gereden, verwijst de naam Staatsspoorbrug wel naar de oorsprong en noodzaak tot deze oeververbinding. De brug is vernoemd naar de voormalige eigenaar van de brug, de Staatspoorwegen. In 1878 werd aan de Haagweg een spoorhaven aangelegd behorend bij het goederenstation aan de nieuwe treinverbinding Woerden-Leiden. Een sloot verbond de haven met het Galgewater. Over de sloot kwam een draaibrug te liggen. Het complex lag toen overigens nog op Zoeterwouds grondgebied.

De voorloper van de huidige Staatsspoorbrug bij een ontsporing van de tram, ca. 1890.
Foto W. de Jong, collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, nr. PV103224

Flessenhals

Met het toenemend verkeer en de verbreding van Haagweg in de jaren ’30 van de vorige eeuw werd deze draaibrug van nog geen 3,5 meter breed een flessenhals. Vervanging bleek noodzakelijk. Het zou nog tot 1942 duren voor die er ook kwam. De nieuwe staatsspoorbrug werd een hefbrug, bediend door een elektrische beweeginrichting en met centraal bewogen afsluitbomen. Aan weerszijde van de rijbaan kwam een voetpad.

Verval

Karakteristiek zijn de vier meter hoge hefpalen met daarop grote wielen. Deze dienden ter geleiding van de kabels waaraan de contragewichten hingen. De brug raakte in verval en verloor meer en meer haar oorspronkelijke aanzien. Brugleuningen en brugdek werden vervangen, slagbomen verwijderd, de voetpaden werden vervangen voor losse bruggen, de door betonrot aangetaste hefpalen omtimmerd en kabels los gekoppeld. In 2008 kwam er een aparte voetgangersbrug naast te liggen.

Hefpalen

De Staatsspoorbrug is de enige hefbrug in Leiden en één van de laatste van dit type in Nederland. In 2014 is de brug dan ook aangewezen als gemeentelijk monument. Reden om bij de renovatie uit te gaan van zoveel mogelijk herstel, hoewel het hefmechaniek niet meer hoeft te functioneren. Zo zijn kabels gerepareerd en zowel graniet als baksteen schoongemaakt. Tijdens de werkzaamheden werd duidelijk dat de oorspronkelijke hefpalen niet behouden konden blijven; het beton was te veel aangetast. Ze worden de komende tijd gereconstrueerd; de brug moet het dus nog even zonder doen. Het is op dit moment nog onbekend wanneer ze teruggeplaatst kunnen worden. De palen hebben geen invloed op de stevigheid van de brug.

Volgend jaar gaat het groot onderhoud verder met het reconstrueren van de brugleuningen en het terug koppelen van de voormalige voetpaden aan het brugdek.

De brug met hefpalen
Foto: Francien van Zaanen

Metallic grijs

Met het schilderwerk worden ook de oorspronkelijke kleuren weer opgebracht. Kleurhistorisch onderzoek wees uit dat die bestonden uit groen en grijs. Het gebruikte grijs bleek glimmende bestanddelen te hebben; het effect daarvan is nu benaderd door de gebruikte moderne metallic verf.

Een zogenaamd ‘kleurentrapje’ genomen op een profiel van een van de hefpalen; het laat de opeenvolgende verflagen zien.
Foto: Suzanne Fischer

Al eerder werden historische kleuren van Leidse bruggen op advies van Erfgoed Leiden weer in ere hersteld: de nieuwe Morspoortbrug en de Groot Havenbrug kregen andere kleuren waarmee ze net als de Staatsspoorburg weer goed uit de verf komen.

Monique Roscher, Erfgoed Leiden en Omstreken