Oktober is Maand van de Geschiedenis met als thema Opstand. De Tachtigjarige oorlog speelt hierin een hoofdrol. Heel oktober kunt u stemmen op het Stuk van het Jaar. Leiden heeft, met Leidens Ontzet in gedachten, een bijzondere inzending: geuzenliedjes uit 1624.
Tijdens de Maand van de Geschiedenis halen BplusC en Erfgoed Leiden en Omstreken de voorstelling 'Vive le Geus!' naar Leiden. Het Leidse Stuk van het Jaar, het Nieu Geusen Liet Boeck, sluit hier naadloos op aan.
Muziek als nieuwsbron, maar ook als propagandamiddel. De geuzenliederen waren de stem van het volk, zoals de social media nu. Over de politieke overtuiging én over de gevoelens van mensen. De manier waarop dat 400 jaar geleden werd vormgegeven en 250 jaar geleden opnieuw, blijft verrassend actueel.
Stem hier op het Leidse Stuk van het Jaar
In het Nieu Geusen Liet Boeck uit 1624 uit de collectie van Erfgoed Leiden staan deze geuzenliederen opgetekend. Het bestaat uit twee deeltjes met liedjes over opstand en heldendom, vaak op een bekende melodie zoals die van het Wilhelmus. Het volkslied is overigens ook één van die geuzenliederen!
Le Francq van Berkhey
Het exemplaar van Erfgoed Leiden is extra bijzonder, omdat het aan het eind van de achttiende eeuw eigendom was van Johannes le Francq van Berkhey. Deze uitgesproken prinsgezinde ‘homo universalis’ is de schrijver van de lofzang op Leiden ‘Het verheerlijkt Leyden’ uit 1774. Dat is duidelijk geinspireerd door de geuzenliederen.
3-oktoberviering rond 1735
In een handgeschreven inleiding beschrijft Le Francq van Berkhey zijn persoonlijke herinneringen aan het boekje. Hij vertelt dat de boekjes enkel nog te vinden zijn in ‘zeer oude Leydsche, Alkmaarsche, Haarlemsche en Zeeuwsche Burgerfamilien’ en dat zijn ‘overoudmoey en oudoom Maria en Hendrik Landeloos’ het bundeltje altijd meenamen naar de viering van Leidens Ontzet om eruit te zingen. Le Francq van Berkhey beschrijft daarna wat hij met de twee bundeltjes heeft gedaan – iets waar de moderne boekenliefhebber van zou gruwelen! Hij heeft ze verknipt.
Verknipt
Le Francq van Berkhey vond niet alle liedjes in de boekjes nog even goed passen bij de toenmalige politieke situatie. Daarom heeft hij de bundeltjes uit elkaar gehaald en enkel de liedjes die het meeste op Leidens Ontzet betrekking hadden bewaard. De liedjes die ‘de bitterste en haatlijkste tegen de Religietwist’ waren, heeft hij er zo veel mogelijk uitgelaten. De liedjes die hij verbindend en positief vond, heeft hij op vellen geplakt en van commentaar voorzien.
Geuzenliederen leven voort
Sommige van de liedjes in deze bundeltjes zijn al lang vergeten, maar een aantal wordt nog elk jaar tijdens de 3-oktober-viering gezongen tijdens de Koraalzang in het Van der Werfpark en zelfs tijdens het Minikoraal door de leerlingen van basisscholen uit Leiden en omliggende gemeenten.
Zo laten de Leidenaren nog elk jaar tussen de moderne liedjes als het Leids Volkslied en Lalala Leiden, het Wilhelmus en Berg op Zoom klinken in de stad. Er wordt zelfs soms een nieuw Geuzenlied geschreven.
Wilt u meer weten? Vanaf 1 oktober staat in BplusC aan de Nieuwstraat en in het gebouw van Erfgoed Leiden aan de Boisotkade een dubbeltentoonstelling met het geuzenliedboek als uitgangspunt.