Portret van Jan Goedeljee, gefotografeerd door Johannes Goedeljee. Collectie Erfgoed Leiden KFO 20190158

Op de foto staat een man in uniform, met een geweer voor een geschilderd landschap. Op de grond ligt een tapijt, rechts een zuil met vaas waarover een doek is gedrapeerd. Het kader is groter dan het decor; een deel van de ruimte eromheen is zichtbaar. Ook hield de fotograaf de camera iets gekanteld waardoor verticale lijnen niet evenwijdig aan elkaar lopen.

Slordig
Op de achterkant van het fotolijstje staat geschreven: “Portret van J. Goedeljee. Photographie 1861 door J. Goedeljee”. Het lijkt erop dat de dan 37-jarige Leidse fotograaf Jan Goedeljee hier werd gefotografeerd door zijn oudste zoon, Johannes Goedeljee (1849-1921), op dat moment twaalf jaar oud. Dit zou ook de slordige beelduitsnede kunnen verklaren. De geportretteerde vertoont gelijkenis met andere, latere portretten van hem uit de collectie van Erfgoed Leiden.

 Achterkant portret van Jan Goedeljee

Fotoatelier
Het portret van Jan Goedeljee moet gemaakt zijn in diens fotoatelier aan de Papengracht 9, waar hij woonde en werkte tot 1879. De zuil op de foto is ook op andere portretfoto’s van Goedeljee te zien.

 Jan Goedeljee maakte foto's van de Papengracht in de tijd dat hij er zelf woonde en er zijn atelier had. Het huis met de trapgevel, rechts op de hoek is nummer 9, twee huizen verder staat Hôpital Wallon. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken GN003135

Albumine
De foto zit tussen glas en karton, dichtgeplakt en verstevigd met textielband. De combinatie van lijst en foto markeert de overgang tussen twee tijdperken. Het type lijst komt nog uit de tijd van de eerste pioniers in de fotografie. Zij pasten technieken toe als de Daguerreotypie en de Ambrotypie. Deze procedés leverden maar één, kwetsbare en niet te reproduceren foto op. Plaatsing in een gesloten cassette moest oxidatie tegen gaan. Op het glas aan de voorkant werd vaak een passe-partout geschilderd, zoals ook te zien is op de lijst van het portret van Goedeljee. In de collectie van Erfgoed Leiden bevindt zich een Daguerreotypie met een vergelijkbare lijst.  De foto zelf is een albuminedruk, een destijds moderne techniek die nog tot aan WO I zou worden toegepast. De foto is afgedrukt op papier met een emulsielaag op basis van eiwit. Het werd in combinatie met een glas negatief belicht, waardoor meerdere afdrukken mogelijk waren.

Sjako
Jan Goedeljee draagt een uniform van de Nationale Militie. Een expert van het Nationaal Militair Museum dateert deze tussen 1854 en 1865 op basis van het hoofddeksel, een sjako. Het embleem op de sjako geeft aan bij welk onderdeel de militair is ingedeeld, maar helaas is de foto niet duidelijk genoeg voor identificatie. De ronde afzettingen op de schouders wijzen in de richting van het regiment van de Jagers. Het uniform zou dan groen zijn met als embleem een trompet.

Zwakke borst
Waarom Goedeljee een uniform draagt van de Nationale Militie is onduidelijk. Jan Goedeljee moest zich hiervoor melden in 1843, werd ingeloot maar uiteindelijk afgekeurd wegens een “zwakke borst” (inschrijvingsregister Nationale Militie 1843). Zeven jaar later meldde hij zich bij de Schutterij waar hij tot in 1867 deel van zou uitmaken. Hij kreeg hiervoor een onderscheiding voor langdurige actieve dienst. Mogelijk werden uniformen van de Nationale Militie ook gedragen door de Schutterij.

Boekbinder
Kort voordat hij door zijn zoon werd geportretteerd, was Goedeljee begonnen met fotograferen. Wanneer precies is niet helemaal duidelijk. Op zijn huwelijksakte (1848 met Sara Magemans) en op de geboorteakten van zijn zonen Johannes (1849) en Cornelis (1855) staat hij nog met zijn eerste beroep vermeld: boekbinder. Dat geldt ook voor de adresboekjes uit die jaren. In 1860 plaatst hij een advertentie in de Leydse Courant waarin hij zichzelf presenteert als fotograaf. Het jaar daarop staat hij als boekbinder én fotograaf genoemd in het adresboekje van Leiden. Hij blijft ook daarna beide beroepen beoefenen. Het kwam in die tijd vaker voor dat het beroep fotograaf gecombineerd werd met andere activiteiten. De zoon die als twaalfjarige zijn vader in uniform fotografeerde, zal later diens compagnon worden. Als J. Goedeljee & Zn. werken zij sinds 1879 samen.

 Advertentie in de Leydse Courant, 24 september 1860, p.4

De Lakenhal
De foto werd aangetroffen in de collectie van De Lakenhal. Vanwege het belang van de foto voor de fotocollectie van Erfgoed Leiden, is hij nu tijdelijk bij ons in bruikleen.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Om-streken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

Sigrun Brouwer