Erfgoed Leiden en omstreken

Info

#VVDW: hennepplantages rond Leiden

Een overzicht van hennepplantages uit 1580: tot in de twintigste eeuw was hennep, of ‘kennip’,  in het gebied rond Leiden een populair gewas. Het diende als grondstof voor touwen, zeilen en kleding. Johan van Duvenvoirde en Woude, heer van Warmond, Alkemade en Esselijkerwoude liet alle ‘kenniplanden’ in zijn gebied opmeten, zodat hij er belasting over kon heffen. Het overzicht (register) is onlangs overgedragen aan Erfgoed Leiden en Omstreken.

Het register heeft de vorm van een boekje en geeft onder andere een overzicht van opmetingen van de “kenniplanden ofte teelackers” in Hoogmade, Koudekerk, Haarlem, Aalsmeer, Leimuiden, Rijnsaterwoude, Warmond en in de dorpen onder Alkemade.

 Eerste pagina uit het Register van de opmetingen van de "kenniplanden ofte teelackers" in Hoogmade, Koudekerk, Haarlem, Aalsmeer, Leimuiden en Rijnsaterwoude, Warmond en in de dorpen onder Alkemade, 1580. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken.  Links is te lezen "Alkemade 1580". Dan begint de tekst met "Kenniplanden ofte Teelackers". In de derde regel wordt de opdrachtgever Johan van Duvenvoirde en Woude genoemd. De tekst op deze pagina geeft verder onder andere aan in welke maten de landen zijn opgemeten. De onderste alinea noemt de maten van het land van Pons Ewits: 1 hont en 77 roede én de eigenaar van de belendende percelen aan de noord- én zuidzijde.

Hont en roeden
Ook de namen van de landen en hun eigenaren worden genoemd. Bijzonder is dat de aangrenzende percelen (de belendingen) aan de noord- en zuidzijde er bij staan. Hierdoor kunnen de genoemde landen en akkers enigszins gelokaliseerd worden. Achter de namen staan de opmetingen in hont en roeden, meeteenheden uit die tijd.

 Pagina uit het Register van de opmetingen van de "kenniplanden ofte teelackers" in Hoogmade, Koudekerk, Haarlem, Aalsmeer, Leimuiden en Rijnsaterwoude, Warmond en in de dorpen onder Alkemade, 1580. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken. Op deze pagina worden de eigenaren en de maten van hun kenniplanden genoemd, alsook de eigenaren van de belendende percelen aan de noord- en zuidzijde. Op de rechterpagina staat bovenaan: "Roelefaertsoensveen".

Cannabis
Het woord kennip is afgeleid van het Latijnse woord cannabis en betekent eigenlijk hennep. Dit gewas werd op meerdere plaatsen in Holland geteeld. De sterke vezels van deze plant waren uitermate geschikt voor het fabriceren van touwen, zeilen en zelfs kleding. In de 17de eeuw maakte de teelt van hennep een grote vlucht.

 Kaart van Pieter Sluyter uit de jaren 1541 – 1545 betreffende een stuk land van het Catharina-gasthuis te Leiden in de polder Steekt bij Alphen aan den Rijn. Op de akkers links naast én voor de boerderij staat aangegeven dat hier "kennip" wordt verbouwd. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV71829.2

Belasting
De opmeting van kenniplanden was nodig voor de inning van de zogenaamde kenniptienden, een belasting op de teelt van hennep. Er waren ook belastingen op andere gewassen zoals de korentienden, havertienden, vlastienden, raap- en mosterttienden. Deze tienden waren een welkome bron van inkomsten voor eerdergenoemde Johan van Duvenvoirde en Woude.

Twee dagen lopen
Op de laatste pagina van het register staat: “betaelt van twee dagen lopens Lenert Claesz. om alle die inwoenders de weet te doen om te comen betalen” Deze Lenert moest dus alle henneptelers laten weten dat er een belastingaanslag aan zat te komen. Hij heeft dit waarschijnlijk niet in zijn eentje gedaan, want onder zijn post staat “Noch Jonge Jacop Meijnaertsz.” Mogelijk hebben Lenert en Jacop het werk verdeeld. Een groot gebied afleggen en alle henneptelers spreken zal voor één persoon veel werk geweest zijn. We lezen in het register ook dat Lenert bode was en dat hij met de landmeter gereisd had. Hij hielp de landmeter met zijn werkzaamheden. Daarvoor ontving Lenert 2 gulden en 2 stuivers.

Kwitanties
Het register bevat verder vier kwitanties. Hieruit blijkt dat er kenniptienden aan de schout van Esselijkerwoude zijn betaald ten behoeve van Van Duvenvoirde. Het ging om een bedrag van 140 gulden en 24 stuivers.

Opiumwet
Aan de voortgaande doorontwikkeling van hennep kwam in 1937 abrupt een einde doordat de Verenigde Staten een verbod instelden op het verbouwen ervan. Dit verbod kwam voort uit een intensieve lobby van de petrochemische industrie, de houthandel en de handel in goedkoop textiel. Deze grote antilobby portretteerde hennep als demoraliserende drug die ze ook wel de ‘huurmoordenaar van de jeugd’ noemden. Meerdere landen volgden dit voorbeeld en verboden de plant, zo ook Nederland waar hennep onder de Opiumwet werd geplaatst.

Thiende-boeck
Het register behoort thuis in het Heerlijkheidsarchief, of beter gezegd het Huisarchief van Warmond. In dit archief bevindt zich ook het zogenaamde Thiende-boeck uit de jaren 1462 – 1579. Dit is een overzicht van álle belastingen op gewassen. Het register van hennepplantages uit 1580 sluit hier naadloos op aan. Het Thiendeboeck is in 1998 door Piet van Kessel uit Leiderdorp getranscribeerd en op naam toegankelijk gemaakt. Zowel Thiendeboeck als het register van henneplantages is raadpleegbaar in de studiezaal van Erfgoed Leiden en Omstreken.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

André van Noort

Wilt u het Register van kenniplanden inzien, neemt u dan contact op met André van Noort via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

kaart