De Waag was niet het enige gebouw waar een dreg te halen viel. Verspreid over de stad, bij particulieren, in politieposten, brugwachtershuisjes en speciale kastjes werden in de 19de en 20ste eeuw dreggen bewaard. Op verschillende huizen in de stad hangen nog vergelijkbare plaatjes.

 Het dregbordje van De Waag. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken.

Rood en wit
Het gaat om een zinken plaatje dat inmiddels zijn kleuren verloren heeft. Van bewaard gebleven plaatjes op andere locaties én foto’s weten we dat de bovenste helft rood, de onderste helft wit gekleurd moet zijn geweest. De dreg zelf stond er in zwart op.

 Een bewaard gebleven dreg uit een pand aan de Nieuwe Rijn.  Datering onbekend. Foto: Reinier Verbeek

Puzzeltocht
Het plaatje staat op een foto van De Waag uit 1954. Hierop zijn ook de contouren van een eerder, groter bordje te zien. Die waarschijnlijk houten voorganger hing er al rond 1900, getuige een foto van Jan Goedeljee uit die tijd en ook nog in 1940. Onder de dreg van dat bordje staat het getal 66. Dat geeft  aan dat er zich destijds tenminste 66 dreggen op verschillende locaties bevonden. Dat het er meer waren, blijkt uit een puzzeltocht geplaatst door het Leidsch Dagblad op 4 juni 1938: de route komt langs “een roodwit bordje waarop geschilderd een dreg en het nummer 85.”

 Herman Kleibrink,  Kaasbrik voor de Waag aan de Aalmarkt, 1954. Op de deur is het dregbordje te zien met daaromheen de contouren van een eerder en groter bordje. Foto collectie Erfgoed Leiden en Omstreken (PV32899)

 Jan Goedeljee, De Waag rond 1900 (detail). Op de deur is een dregbordje bevestigd met het nummer 66. Glasnegatief Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken (GN002606)

Metselaar
Het beschikbaar zijn van dreggen was geen overbodige luxe. Wie de kranten uit eind 19de / begin 20ste eeuw er op na slaat, komt met grote regelmaat artikelen tegen over te water geraakte kinderen en volwassenen die al dan niet levend uit het water werden gehaald. Daarbij maakten omstanders vaak gebruik van een dreg. Zo redden “eenige toegeschoten personen” in  juli 1869 een zes-jarig jongetje “dat zich te digt bij het water had gewaagd” uit het Rapenburg “door middel eener dreg”. (Leydse Courant 5 juli 1869 p.1). Het Leidsch Dagblad van 5 januari 1901 vermeldt dat “een achtjarige knaap, die aan den wal speelde, in den Vliet [is] gevallen. Door een metselaar werd hij er met een dreg weer uitgehaald”. (p.3)

Kastjes
Blijkbaar waren dreggen snel voorhanden in gevallen van nood. Ze werden bewaard in politieposten en brugwachtershuisjes en in speciale kastjes van de Leidse Reddingsbrigade langs de singels. Die kastjes werden overigens met enige regelmaat opengebroken en de dreggen ontvreemd door "laagstaande individuen", zoals te lezen valt in de Nieuwe Leidsche Courant van 9 augustus 1920. Verschillende particulieren bewaarden een dreg in huis. Waarschijnlijk regelde de gemeente dit. Het Leidsch Dagblad van 6 december 1920  maakt melding van een huis aan de Rijn- en Schiekade waar ”van gemeentewege” een dreg was “geborgen”. Om dat aan te geven, hing er een metalen plaatje, zoals die van De Waag, aan de gevel met de afbeelding van een dreg.

 Hier en daar hangen nog dregbordjes op Leidse panden

Leren koker
Het Leidsch Dagblad van 6 augustus 1883 meldt dat agenten van de nachtpolitie die langs het water surveilleren een nieuw type dreg krijgen, gemakkelijk mee te nemen in een leren koker “welke aan den sabelkoppel rechts wordt gedragen. Den commissaris van politie zal men zeker een woord van lof niet onthouden dat hij ook op dit gebied verbetering heeft willen aanbrengen.” 

Scan
Het plaatje van De Waag is inmiddels gescand in 3D en opgenomen in de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

Monique Roscher