Erfgoed Leiden en omstreken

Info

#VVDW: Glas met gaatjes

Glas met gaatjes om een ruimte te kunnen ventileren. Dit type glas werd begin 20ste eeuw toegepast in bovenlichten van onder andere winkelpuien.  Vanwege de kwetsbaarheid van glas en de wens om te isoleren komt dit verschijnsel bijna nergens meer voor. Leiden heeft nog twee zeldzame en gave voorbeelden.

Winkelpuien kregen rond 1900 vaak ventilatiesleuven of kleine metalen roostertjes in het houtwerk boven de etalageruiten. Daarvan zijn nog voorbeelden te zien in Leiden. Soms werd het glas zelf ventilerend gemaakt door er gaatjes in aan te brengen waar de frisse lucht doorheen kon stromen.

 Vier voorbeelden van ventilatieopeningen in het houtwerk van winkelpuien

Art nouveau
Het vroegst bekende Leidse voorbeeld van dergelijk ventilatieglas bevindt zich in de gevel van Lange Mare 53. Deze gevel dateert uit 1912 en is gebouwd in art nouveaustijl voor meubelmaker en -handelaar Jacobus van der Steen. In de bovenlichten van het etalagevenster zit glas in verschillende kleuren én drie ruiten met ventilatieglas.

 Lange Mare 53 in 2012. Foto: Wilbert Devilee

 Detail met bovenlichten van de winkelpui van Lange Mare 53. Naast het gekleurde glas zijn de drie ruitjes met ventilatieglas zichtbaar. Foto: Lucas van den Oever

Spekslagerij
Doezastraat 23A heeft een winkelpui uit 1921, gebouwd voor Spekslagerij P. Bergers. De vormgeving van deze pui is goed te zien op een historische foto uit de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken. De bovenlichten van de etalage hebben aan de bovenzijde driehoekige ruitjes van ventilatieglas. In 1945 werd deze pui gemoderniseerd met een granieten puibekleding. Later, tussen 1972 en 1992, kreeg de winkel een nieuwe entree. Het ventilatieglas boven de etalage heeft al deze verbouwingen overleefd. Ook de functie van het pand is niet gewijzigd: er zit nog altijd een slagerij in het winkel.

 Foto van Doezastraat 23A, ca. 1930. Collecrtie Erfgoed Leiden en Omstreken (GN007088)

 Foto van Doezastraat 23A, 1972. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

 Detail van de winkelpui van Doezastraat 23A. Bovenin is het ventilatieglas te zien.

Patent
In 1888 kregen Léon en Adrien Appert uit Parijs patent voor de productie van geperforeerd glas. Het patent is voorzien van een aanzichttekening van een stukje glasplaat en een doorsnede over de plaat. De gaatjes in het glas lopen taps toe. Naar binnen toe worden de openingen wijder om de lucht die naar binnen stroomt regelmatig te verspreiden. Er ontstond zo geen hinderlijke tocht.

Tekening uit het patent voor ventilatieglas uit 1888

Vloeibaar glas
Het ventilatieglas werd in principe gemaakt door vloeibaar glas uit te gieten op een tafel met kegelvormige pinnen om het daarna te walsen. Het was volgens het patent ook mogelijk gaatjes in een glasplaat te boren of ze te zandstralen.

Zeer zeldzaam
Er zijn erg weinig voorbeelden van ventilatieglas in Nederland bekend. In Leiden kennen we alleen Lange Mare 53 en Doezastraat 23A. Kent u nog een voorbeeld van ventilatieglas in Leiden? Dan horen we dat graag!

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

Cas Nagtzaam

kaart