‘Maskerade Leiden 1865’, deze tekst siert in goudopdruk een zogenaamd maskeradealbum uit 1865. Het bevat prachtige kleurenafbeeldingen van een historische optocht georganiseerd door de studentenvereniging Minerva ter gelegenheid van het lustrum van de Leidse universiteit. Tussen 1835 en 1910 vonden dergelijke ‘maskerades’ plaats voor de Leidse bevolking. Op 29 juni a.s. zet Minerva deze traditie voort. Dit keer vanwege het lustrum van de studentenvereniging.
Het maskeradealbum uit 1865. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Het moet een lust voor het oog zijn geweest: studenten in historische kostuums, lopend, te paard of in koetsen die historische gebeurtenissen uitbeelden. Hierbij werden kosten noch moeite gespaard.
Intogt der Hollanders
Het album uit 1865 bevat kleurenlitho’s van de maskerade uit dat jaar: 'Gecostumeerde optogt gehouden door de leden van het Leidsche Studenten-corps den 6den Juny 1865, Ter viering van den 290sten verjaardag der Leidsche Hoogeschool, voorstellende: de intogt der Hollanders binnen Zierikzee onder Jonker Willem, grave van Oostervant, op den 12den Augustus anno 1304'. Deze intocht vond plaats na de slag om Zierikzee tussen de Hollands-Franse vloot en die van de Vlamingen. De slag beëindigde de Vlaamse bezetting van Zierikzee. Onder de figuren op de afbeeldingen staan nummers. Deze verwijzen naar het overzicht voor in het album van alle opgevoerde historische personages. Het album is in zijn geheel in te zien op de website van Erfgoed Leiden en Omstreken.
Pagina's uit het maskeradealbum van 1865, voorstellende 'Mijne lieve Heere Jonckheere Willem Grave van Oostervant, Ruward van Holland, Ridder, zoon van Jan van Avesnes en Henegouwen, Grave van Holland en Zeeland, heer van Friesland' met zijn 'edelknapen' en schildknapen, de laatsten te paard. Litho uit 1865. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Pagina's uit het maskeradealbum van 1865. De hier afgebeelde stoet wordt voorafgegaan door twee stadsboden van Yrseke. De twee ridders te paard stellen voor Boudewijn van Yrseke en Jan van Cruyningen, gevolgd door hun schildknapen. Te voet daarachter twee burgemeesters. Litho uit 1865. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Pagina's uit het maskeradealbum van 1865. De hier afgebeelde stoet bestaat uit (v.l.n.r.): 'Claskyn 's Graven Misselgier (Messagier)', 's Graven rentmeester' en 's Graven harnasch Ghersoen', twee wapenboden resp. van Holland en van Henegouwen, de wapenkoning van Holland, Zeeland en Henegouwen, de herauten van resp. Holland, Henegouwen en Zeeland met tot slot ridder Jan van Crijningen. Litho uit 1865. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Leporello
Erfgoed Leiden en Omstreken heeft meerdere van dergelijke maskeradealbums in bezit: luxe uitgaven in linnen band met goudopdruk, vol prachtige kleurenlitho's. Het zijn allemaal zogenaamde leporello-uitgaven: een vorm waarbij het papier doorlopend als een harmonica in het boek zit gevouwen. Dit benadrukte bij uitvouwen het effect van één lange optocht des te sterker. Soms werden de bladen geplakt op een andere drager en op een houten rol gezet, zoals in 1855, toen de Intrede van Karel V in Dordrecht werd uitgebeeld. Geheel uitgerold is deze op papier meer dan tien meter lang.
Rol met afbeelding van de maskerade in 1855. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken inv.nr. 1539
Leidse burgerij
Doelgroep van de maskerade én van het album was de Leidse burgerij. De studenten organiseerden voor de Leidenaren bovendien een tentoonstelling van alle kostuumontwerpen. Het was een manier om de band tussen de studenten en de inwoners van Leiden aan te halen. Die droegen op hun beurt een steentje bij door gevels langs de route te versieren en fraaie verlichtingen aan te brengen. Dit in het kader van het zogenaamde ‘contrafeest’ dat de burgerij de studenten vanaf 1850 aanbood. De lokale pers besteedde op allerlei manieren aandacht aan de maskerades: van reclames voor de verhuur van kleding tot een afdruk van een historisch document, waarmee de toeschouwer zich inhoudelijk kon voorbereiden op wat ging komen, zoals in de Leydse Courant van 7 februari 1840. Ook over de maskerade van 1865 werd uitgebreid bericht.
Ferdinand en Isabella
De eerste echte historische maskerade was die van 1835. Hier ging het om de Intocht van Ferdinand en Isabella in Granada in 1492. Vijf jaar later besloot men dat een onderwerp ‘uit onze eigene geschiedenis’ voortaan het onderwerp van de maskerade zou zijn. In die tijd trok de optocht nog op een avond in de buurt van de diesviering van de universiteit (8 februari) door de stad. Vanaf 1850 vond het evenement plaatst op een dag in juni.
Leendert I. Springer,
Uitleg bij prent van de optocht voorstellende de intocht van Ferdinand en Isabella in Granada, litho uit 1835. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Beroepskrachten
In de 20ste eeuw kwam de maskerade in handen van beroepskrachten, beeldend kunstenaars met veel ervaring in het organiseren van theaterspektakels. Tot de kosten te hoog werden voor Minerva. In 1910 vond de laatste maskerade oude stijl plaats, met een begroting van maar liefst 127.000 gulden en een tekort van 12.000 gulden. Na WO I kwamen de openluchtspelen in zwang. In 1935 vond nog eenmaal een maskerade plaats. In 2014 werd de traditie nieuw leven ingeblazen en kwam er ter gelegenheid van het veertigste lustrum van Minerva weer een maskerade. Zaterdag 29 juni a.s. zal de Leidse bevolking wederom een maskerade door haar stad zien gaan.
Henricus Jansen, Affiche Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, C104
Een pragtige Sleedevaart
Het idee van een optocht was niet nieuw. Bij het tweede eeuwfeest van de Leidse universiteit in 1776 werd al een allegorische optocht georganiseerd getiteld ‘Een pragtige Sleedevaart’ naar een ontwerp van universitair docent in de Natuurlijke Historie Johannes Le Francq van Berkheij. Deze optocht was een verwijzing naar de inwijdingstocht waarmee de Leidse universiteit in 1575 haar stichting luister bij had gezet. In 1776 beeldden als historische figuren verklede personen abstracte begrippen uit als de ‘Hollandsche Vrijheid’ en de ‘Leidse stedenmaagd’.
Allegorische optocht 'Een pragtige Sleedevaart', naar ontwerp van Johannes Le Francq van Berkheij 1776. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, instagram, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Ingrid Pot
Literatuur:
Maskerades. Honderd jaar optochten door studenten. L.S.V. Minerva, 1999