Foto van het tijdelijke gebouw voor het openluchttoneel uit 1910. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, GM003958

De gemeente stelde in 1910 twee plekken ter beschikking voor de traditionele feestgebouwen: een gedeelte van het Plantsoen én een weiland aan de overzijde van de Van Disselbrug. In de jaren daarvoor diende het Van der Werffpark als feestterrein. Door de bouw van onder andere het Rijksmuseum voor Natuurlijke Historie aan de Raamsteeg, bleef daar echter niet genoeg ruimte vrij. Het Leidsch Dagblad van 18 juni 1910 schrijft:  “Nu ons Van der Werf-park door plompe Rijksgebouwen meer en meer is ingeperkt tot een al te bescheiden plantsoentje, moest er naar een ander feestterrein worden uitgezien en onze vroedschap nam het waardig besluit het tegenwoordige terrein – een vlak weiland– gereed te maken en het Collegium aan te bieden.”

 Luchtfoto van het gebied Zoeterwoudsesingel bij het Trigonterrein met daarop bij benadering aangegeven de locaties waar in 1910 de tijdelijke bouwwerken stonden.

Ophaalbrug
Aan het Plantsoen kwam een namaakkasteel te liggen met een ophaalbrug over de singel. Het weiland ten zuiden van de Zoeterwoudsesingel en ten westen van de Cronesteinkade (een deel van het huidige Trigonterrein en stadstuinderij Het Zoete Land) werd ter beschikking gesteld voor een groot feestgebouw. De Leidse architecten Jesse en Fontein tekenden voor de ontwerpen.

 Ontwerptekening van het tijdelijke gebouw voor het openluchttoneel uit 1910. Het gebouw was een ontwerp van  de architecten Hendrik Jesse en Willem Fontein. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV64015

Openluchttoneel
Het kasteel in het Plantsoen was een nabootsing van een kasteel in Nijmegen uit 1332 van hertog Reinoud II van Gelre en zijn vrouw Eleonora van Engeland. Op het terras grenzend aan het water werd het huwelijk van deze twee historische personages nagespeeld. De Leidsche Courant van 18 juni 1910 schrijft: “’t Is een schilderachtige omgeving in den waren zin des woords; schilderachtig ook om het mooie Romaansche kasteel zoo volkomen in harmonie met het frische groen.” Het kasteel had een dertig meter lange gevel. Aan weerszijden stonden twee massieve vijftien meter hoge torens, in het midden een kleinere toren met een klok. Het voortoneel grensde aan het water en mat maar liefst negentien bij vijftien meter. Aan de overzijde stonden grote tribunes opgesteld om de voorstelling te kunnen bekijken. Tijdens een van die uitvoeringen waren de Koningin-moeder (Emma van Waldeck-Pyrmont) en haar schoonzoon Prins Hendrik aanwezig.

 Henricus Jansen, Affiche voor de voorstelling Alianora, waarmee het huwelijk tussen Reinoud II van Gelre en Eleonora van Engeland werd nagespeeld bij het tijdelijke kasteel in het Plantsoen. Litho uit 1910. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, C104

17de-eeuws paleis
Ook het weiland ten zuiden van de Zoeterwoudsesingel werd in 1910 omgebouwd tot feestlocatie. Het feestgebouw in de stijl van het Hollands Classicisme paste bij het thema van de maskeradeoptocht: de intocht van Frederik Hendrik in Amsterdam, ook wel bekend als ‘de blijde incomste’. Dat evenement vond plaats in 1642 en was ter ere van het bezoek van de Engelse koningin Henrietta Maria en stadhouder Frederik Hendrik aan Amsterdam. Dit bezoek ging gepaard met grootse optochten en toneelvoorstellingen.
Op het feestgebouw uit 1910 stonden het stadswapen van Amsterdam en op cartouches de teksten “Anno” en “1642” als verwijzingen naar deze gebeurtenis. Voor het gebouw waren paden, bloemperken en een vijver met fontein aangelegd. Die laatste was aangeboden door de directeur van de Leidsche Duinwater Maatschappij. De Leidse hortus botanicus had gezorgd voor de waaiervormige palmen in de voortuin van het feestgebouw.

 Linkerzijde van het tijdelijke feestgebouw uit 1910. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, GN004824

 Rechterzijde van het tijdelijke feestgebouw uit 1910. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, GN004823

Uiterlijke schijn en kroonluchters
In de Leidsche Courant van 18 juni 1910 is te lezen dat de feestzaal, die te bereiken was via de blauw en oranje geschilderde deuren, niet zo rijk was als de buitenzijde: “Alleen de achterwand en slechts een klein gedeelte van de voorwand is architectonisch behandeld met pilaren en bogen, maar het geld ontbrak om deze afwerking door te zetten. De zoldering is verre van fraai. Kale balken en de leelijke binnenzijde van de kap maken een onaangenamen indruk op den bezoeken, die naar den uiterlijken schijn meer luxe, en pracht in het gebouw zelf verwachtte. Het gezicht van de vele vlaggen, een 100-tal ongeveer, matigt wel eenigszins dit onprettige gezicht waarvan alleen de onvoldoende middelen schuld zijn.” Op andere onderdelen was niet op de kosten bespaard. Zo stond er in het gebouw een geel marmeren zetel bestemd voor Frederik Hendrik. Brede trappen leidden naar een loggia, kostbare wandtapijten en vier ijzeren kroonluchters met elk 120 gloeilampen sierden het gebouw. 130 lampjes verlichtten het exterieur.

 Voorpagina van het programmaboekje van de maskerade, 1910. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

Feestvreugde
Hoezeer de lustrumfeesten invloed hadden op het leven in de stad wordt goed geïllustreerd door een bericht in het Leidsch Dagblad van 18 juni 1910: “..als het Maandagmiddaguur heeft geslagen, dan houden al de repetities voor het geestelijk werk op, dan wordt het gereedschap uit de handen der zwoegende werklieden neergelegd en wij Leidenaars, of we willen of niet, worden geworpen in een roes van feestvreugde en we komen er niet weer uit vóór het krieken van den volgenden Zondagmorgen,  tenzij we de stad verlaten..”
Na de lustrumfeesten werden de gebouwen afgebroken. Op een kaart van Leiden uit 1920 is de tuin met vijver voor het feestgebouw nog te zien. Blijkbaar heeft deze tuin langer stand gehouden.

 J. Ahrend, detail kaart met plattegrond van Leiden, 1920. De tuin met vijver, die in 1910 voor het tijdelijke feestgebouw was aangelegd, staat nog aangegeven. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV492.4

Open Monumentendagen
De Open Monumentendagen op 14 en/of 15 september staan ook in het teken van feest. Het thema Plekken van plezier nodigt uit tot het bezoeken van tientallen opengestelde panden in Leiden en de omliggende gemeenten.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

Cas Nagtzaam