Het gaat om een boek met een perkamenten omslag, de handgeschreven pagina’s zijn van papier. De volledige titel luidt: Crimineel dingboek van de hooge vierschaar van Noordwijkerhout, Hillegom, Lisse ende Voorhout. Het boek hoort thuis in het archief van de Hoge Vierschaar van Noordwijkerhout, Voorhout, Hillegom en Lisse. Dit archief is al te raadplegen bij Erfgoed Leiden en Omstreken.

 Crimineel dingboek van de hooge vierschaar van Noordwijkerhout, Hillegom, Lisse ende Voorhout.  Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

Vierschaar
De Hoge Vierschaar, ook wel baljuwschap genoemd, sprak vanaf de zestiende eeuw recht in de Duin- en Bollenstreek. Het rechtscollege stond onder leiding van een baljuw  en een aantal ‘welgeboren mannen’, heren van goede komaf. Zij spraken recht in criminele en in civiele zaken. Dat deden zij eerst in het rechthuis van Noordwijkerhout, vanaf 1763 in Lisse. De verslaglegging van deze rechtszaken gebeurde in criminele dingboeken. Met de invoering van een nieuwe rechterlijke organisatie door de Fransen werd het baljuwschap opgeheven.

Geweld
In het overgedragen dingboek staan allerlei zaken die soms best heftig zijn. Er is sprake van veel geweld, waarbij zelfs doden vielen. Op 19 december 1721 viel Warmonder Jan Willemsz. Haasbroek, alias Jan Klap, Huybert Jansz. Boshuysen uit Voorhout aan. Dat gebeurde in herberg de Oude Post in Sassenheim. Voorhouter Huyg Willemsz. Brelofsbergen sprong tussenbeide, maar hij moest dat met de dood bekopen. Haasbroek had hem met een mes gestoken. De straf was verbanning uit Holland en West-Friesland en confiscatie van alle bezittingen.

 Twee pagina's uit het Crimineel dingboek van de hooge vierschaar van Noordwijkerhout, Hillegom, Lisse ende Voorhout. Op de linkerpagina , tweede kolom begint het verslag van de rechtszaak tegen Jan Willemsz. Haasbroek, alias Jan Klap. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

 Detail van de vorige afbeelding: het verslag van de rechtszaak tegen Jan Willemsz. Haasbroek, alias Jan Klap. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

Landloperij
Landloperij werd ook hard aangepakt. Op 10 september 1698 verhoorden de welgeboren mannen zestien gevangen. De groep bestond uit vijf mannen en elf vrouwen in de leeftijd vanaf 15 tot en met 70 jaar. Zij verklaarden “onder de troepen der hijdenen te hebben gelopen”. Mogelijk gaat het hier om zigeuners, die heidenen of ook wel Egyptenaren werden genoemd. Een dag later volgde de veroordeling. De mannen werden aan een paal gegeseld, de vrouwen ‘slechts’ tentoongesteld. Allen werden vervolgens voor hun leven lang uit Holland en West-Friesland verbannen.

Hardleers
Eén van de gevangenen was hardleers en keerde terug. Pieckaart Willems  verscheen op 13 maart 1704 opnieuw voor de Hoge Vierschaar van Noordwijkerhout, Voorhout, Hillegom en Lisse. Willems was al drie keer voor landloperij gestraft. De welgeboren mannen veroordeelden hem opnieuw tot geseling en verbanning, maar vanwege zijn draaideurgedrag kreeg hij ook nog eens het wapen van Noordwijkerhout op zijn rug gebrand; een extra waarschuwing om nooit meer terug te komen. Het lijkt te hebben geholpen: in de rest van het dingboek komt hij niet meer voor.

Paapse stoutigheden
Er werd ook hard opgetreden tegen zogenaamde paapse stoutigheden. Op zondag 22 juli 1714 verscheen in de gereformeerde kerk van Lisse “een seeker paaps [katholiek]  persoon”;  Wouter Guldemond uit Lisse verstoorde de dienst met woorden en gebaren. De baljuw verzocht de welgeboren mannen hem te vervolgen.

 Twee pagina's uit het Crimineel dingboek van de hooge vierschaar van Noordwijkerhout, Hillegom, Lisse ende Voorhout. Op de linkerpagina het verslag van rechtszaak tegen Wouter Guldemond die de kerkdienst op 22 juli 1714 in Lisse verstoorde. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

 Detail van de vorige afbeelding: het verslag van de rechtszaak tegen Wouter Guldmond uit het Crimineel dingboek van de hooge vierschaar van Noordwijkerhout, Hillegom, Lisse ende Voorhout. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

Aankoop
Het Crimineel dingboek bevat nog veel meer beschrijvingen van rechtszaken. Het is daarmee een rijke bron voor de geschiedenis van de rechtsspraak in deze regio. De aankoop en overdracht door de Historische Kring Voorhout, Stichting Noordwijkerhout Van Toen, Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” en de Historische Vereniging Oud Leiden maakt dat deze bron nu voor iedereen te raadplegen is. Het dingboek staat op de website van Erfgoed Leiden en Omstreken.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

André van Noort