Prachtige officiële, met de hand beschreven perkamenten stukken met rode lakzegel. Vijf documenten uit de 17de en 18de eeuw, zogenaamde charters leggen de overdracht van de heerlijkheid Nieuwkoop vast aan bepaalde adellijke personen. Erfgoed Leiden en Omstreken kocht en restaureerde de documenten omdat ze passen in het historisch archief van Nieuwkoop dat in Leiden wordt bewaard. Ze helpen ook om de huidige Heer of Vrouwe van Nieuwkoop te traceren. Het spoor leidt via Leiden, Den Haag, Maastricht naar Duitsland.
Zegel van Belening heerlijkheid Nieuwkoop door de Staten van Holland en West-Friesland aan Philippine van Wassenaer, 28 mei 1658. Erfgoed Leiden en Omstreken, Archief Heerlijkheid Nieuwkoop, inv. nr. 1
Holland was in de middeleeuwen verdeeld in ambachtsheerlijkheden, bestuurseenheden op het platteland. Nieuwkoop was zo’n heerlijkheid. De graaf of gravin van Holland schonk als leenheer aan hem/haar getrouwe edelmannen of –vrouwen bepaalde rechten in het gebied. Denk daarbij aan het mogen benoemen van functionarissen, het heffen van belasting en het uitvoeren van rechtsspraak. Bij het overlijden van de ambachtsheer of –vrouw moest de graaf die rechten opnieuw bevestigen aan een opvolger.
Staten van Holland
Eind 16de eeuw verandert de politieke situatie in De Nederlanden. Niet langer is er een graaf van Holland. De Staten van Holland worden het hoogste bestuursorgaan en daarmee als het ware leenheer. In deze periode worden veel ambachtsheerlijkheden verhandeld: Leiden kocht Zoeterwoude, Leiderdorp, De Vennip, Oegstgeest en Poelgeest om meer invloed te krijgen op het omliggende platteland. Andere heerlijkheden gingen over in andere handen, zo ook de heerlijkheid Nieuwkoop. De Staten moesten wel steeds de eigenaar officieel bevestigen, oftewel ‘belenen’.
Hofje van Nieuwkoop
Door de charters weten we nu wie er zoal de titel Heer of Vrouwe van Nieuwkoop heeft gevoerd in de periode 1658-1782. Het was al bekend dat in 1617 Johan de Bruyn van Buytenwech de heerlijkheid in handen kreeg. Weliswaar geen oude adel, maar wel een aanzienlijke, van oorsprong Leidse familie van burgemeesters, die het RK geloof trouw was gebleven. Buytenwech leefde als een edelman en liet onder meer het Hofje van Nieuwkoop in Den Haag stichten door een opdracht in zijn testament aan zijn achternicht Philippine van Wassenaer. Zij erft de heerlijkheid Nieuwkoop van haar oudoom.
Belening heerlijkheid Nieuwkoop door de Staten van Holland en West-Friesland aan Philippine van Wassenaer, 28 mei 1658. Erfgoed Leiden en Omstreken, Archief Heerlijkheid Nieuwkoop, inv. nr. 1
Wassenaer
Het oudste aangekochte charter is de belening door de Staten van Holland en West-Friesland van Philippine met de heerlijkheid Nieuwkoop. Via de families Van Spangen en De la Torre komt Nieuwkoop weer terug in de familie Van Wassenaer met Thomas Walraven van Wassenaer, die in 1716 wordt beleend. Deze beleningsakte is ook tussen de charters te vinden, net als de belening van diens opvolger, zoon Jhr Hendrik Frans van Wassenaer van Alckemade.
Belening heerlijkheid Nieuwkoop door de Staten van Holland en West-Friesland aan Thomas Walraven van Wassenaer, 4 mei 1716. Erfgoed Leiden en Omstreken, Archief Heerlijkheid Nieuwkoop, inv. nr. 4
Testament
Naast vijf charters zitten er bij de aangekochte stukken ook een testament en een borgstelling van een Van Wassenaer van Nieuwkoop. Deze familie ging de naam Nieuwkoop dus achter hun eigenlijke geslachtsnaam voeren. Ook namen ze het wapen van Nieuwkoop op in hun familiewapen. In de OLV basiliek van Maastricht hangt een rouwbord van Johannes Josephus Anthony van Wassenaer van Nieuwkoop uit 1788. In het Wassenaer-wapen is het wapen van Nieuwkoop verwerkt.
Olografisch (zelf geschreven) testament van Henrik Joseph baron van Wassenaer, Heer van Nieuwkoop, Noorden en Achttienhoven, 19 oktober 1780. Archief Heerlijkheid Nieuwkoop
Spoor
Het spoor van eigenaren van Nieuwkoop is dankzij de aangekochte documenten verder te volgen en leidt naar de Duitse familie Von Schweppenburg. Dit verklaart de in het Duits gestelde aantekeningen op de stukken. De laatst bekende Vrouwe van Nieuwkoop is Caroline von Schweppenburg. Zij overleed kinderloos in 1892 en daarmee loopt het spoor naar de huidige Heer of Vrouwe van Nieuwkoop vooralsnog dood. (Rentmeester?) Al kan hij of zij geen aanspraak meer maken op de oude rechten en is Nieuwkoop allang geen heerlijkheid meer, de titel bestaat nog wel, al zal de drager of draagster er mogelijk geen flauwe notie van hebben.
Erfgoed Leiden heeft de charters gerestaureerd. Dit charter werd gevlakt met behulp van kleine magneetjes.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Cor de Graaf