Erfgoed Leiden en omstreken

Info

#VVDW: Duiken naar paal ‘X’ van oudste stadspoort

Een zoektocht levert niet altijd een vondst op. Een intrigerende voetnoot in het jaarverslag Bodemonderzoek in Leiden 1978 leidde tot een duikonderzoek bij de stadstimmerwerf. Duikers van brandweer Hollands Midden hielpen ons zoeken naar paal ‘X’. Deze funderingspaal van de ‘Suyt- of Oostpoort’ is na archeologisch onderzoek op de bodem van het Galgewater neergelegd. Wanneer is Leiden precies ontstaan? Paal ‘X’ zou nieuw licht kunnen werpen op het ontstaan van Leiden, een vraag die historici en archeologen al decennia bezig houdt. 

Meer dan 30 jaar ging er overheen totdat een onderzoeker opnieuw haar oog liet vallen op een voetnoot in het jaarverslag Bodemonderzoek in Leiden 1978.


De voetnoot in het jaarverslag Bodemonderzoek in Leiden 1978.

Suydt- of Oostpoort
In het verleden is al veel onderzoek gedaan op de vermoedelijk oudste plekken van de stad: de Burcht en de Breestraat. Zo ook in 1977 toen er nieuwe riolen werden aangelegd in de Breestraat en het Gangetje. Op het kruispunt van de Breestraat en het Gangetje vonden de onderzoekers enkele bakstenen funderingen. Dr. Ir. H.A. van Oerle, schrijver van “Leiden binnen en buiten de stadsvesten”, concludeerde dat deze funderingen mogelijk onderdeel uitmaakten van de “Suydt- of Oostpoort”. Dit was de oudste stadspoort aan het oostelijk einde van de Breestraat. Erg veel is er over deze stadspoort niet bekend. Zo weten we niet hoe hij er uit zag en wanneer hij is gebouwd. In de 13e eeuw ontstond er buiten deze poort al een voorstad. Toen deze voorstad aan het einde van de 13e eeuw werd ommuurd en voorzien van een stadspoort, zal de Suydt- of Oostpoort zijn functie voorgoed verloren hebben.

  Paal 'x' is gevonden bij B (uit: Bodemonderzoek in Leiden 1978)

Dateren van fundering stadspoort
Het dateren van de funderingen van de oude stadspoort is van belang om te achterhalen wanneer deze is gebouwd. Zo’n datering geeft ons een beeld van het moment waarop de stad zodanig gegroeid was, dat men het nodig vond om er een stenen poort voor op te trekken.Het dateren van funderingen op basis van bakstenen is niet zo eenvoudig. De funderingen waren opgebouwd uit zogenaamde kloostermoppen. Dit zijn zeer grote bakstenen met afmetingen van 30x15x9 cm. We weten in grote lijnen hoe de ontwikkeling van bakstenen door de tijd heen is verlopen, waardoor we vermoeden dat deze bakstenen uit het begin van de 13e eeuw dateren.

 De Stadstimmerwerf aan het Kort Galgewater in 1982 (foto:BBM Jansen)

Vooruitziende blik?

Onder de bakstenen fundering vonden de onderzoekers indertijd echter ook een houten funderingspaal. Hout is door jaarringenonderzoek en C14-analyse veel nauwkeuriger te dateren dan baksteen. Met vooruitziende blik hebben de opgravers indertijd bedacht dat deze funderingspaal bewaard moest blijven om op een later moment nog eens in detail te kunnen onderzoeken. Ze besloten daarom de paal in een krat af te zinken in het Galgewater. Onder water blijft hout immers lang bewaard. Dit gebeurde ter hoogte van de Stadstimmerwerf, die aan het einde van de jaren ’70 in gebruik was door de gemeente Leiden. De bewuste “paal X” verdween vervolgens helaas voor altijd in een voetnoot in Bodemonderzoek in Leiden, het jaarverslag van de archeologische begeleidingscommissie uit 1978. Bij het duikonderzoek zijn de paal en het krat niet gevonden. Vermoedelijk is de paal door baggerwerkzaamheden of herstelwerkzaamheden aan de kade in het verleden verdwenen.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

Edwin Orsel en Chrystel Brandenburgh

kaart