Een lichtbak van meer dan zes meter hoog. In 1927 hing deze reclame-uiting met prachtige details aan de achttiende-eeuwse gevel van bioscoop Trianon. De bioscoop op Breestraat 31 is er nog altijd. De lichtbak is al geruime tijd verdwenen. Nu de bioscoop weer open is, schrijven wij over de geschiedenis van dit markante pand en de bijzondere lichtbakken.
Bioscoop Trianon opende op 18 augustus 1927 haar deuren. Het voormalige woonhuis aan Breestraat 31 was verbouwd tot bioscoop.
Bioscoop Trianon, Breestraat 31 in 2020. In 2018 is de voorgevel geschilderd in historische kleuren.
J. Goedeljee, Detail gevel van Breestraat 31 in 1907, dus voordat het tot bioscoop werd verbouwd. Glasnegatief collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, nummer 65
Kleurrijk
Het interieur kreeg een sterk expressionistisch karakter en een kleurrijke aankleding. Aan de voorgevel werden slechts een klein aantal wijzigingen uitgevoerd. Op de begane grond kreeg het pand rechts een nieuwe pui voor het café. Aan de linkerzijde kwam een hek dat toegang bood tot de foyer van de bioscoop. Voor de rest bleef de achttiende-eeuwse woonhuisgevel behoorlijk intact. Behalve dan de twee grote lichtbakken die aan de rijke gevel gemonteerd werden. De kleinere lichtbak aan de rechterkant duidde ‘Café Trianon’ aan. Op de grote lichtbak aan de linkerkant stond met grote letters ‘Trianon’, daarnaast ‘variété’ en daar onder ‘bioscoop’.
Hendrik Jonker, gezicht op het Trianon theater, tijdens een jubileumweek met de film 'De Schaakspeler', tussen 1927 en 1935. Glasnegatief collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, GN006681
Het interieur van de bioscoop, een uitbreiding van het pand aan de achterzijde en mogelijk ook de lichtbakken werden ontworpen door het architectenbureau Ponsen en Lohmann. Dat bureau ontwierp in de jaren 20 en 30 veel projecten in Leiden en omstreken.
Lichtreclame
In de krant werd vol lof geschreven over de nieuwe bioscoop aan de Breestraat. De Leidsche Courant was echter niet enthousiast over de grote lichtbakken aan de gevel: "alleen de licht-reclame aan den gevel van het gebouw kan ons niet in de smaak vallen."
Net als het interieur van de bioscoop hadden ook de lichtbakken een sterk expressionistisch uiterlijk. Bij goed bestuderen van de scherpe historische foto’s uit de jaren 20 ontdekten we steeds meer fraaie details in met name de grote lichtbak. Deze bestond vermoedelijk uit een houten frame met aan de zijkanten gekleurde, glazen panelen. De ornamentiek aan de lichtbak had kenmerken van de Amsterdamse School. De panelen konden worden geopend door middel van een raampje. Zo kon men de lampen in het binnenwerk vervangen.
Dergelijke grote lichtbakken waren in de jaren 20 en 30 niet vreemd in het straatbeeld. We schreven eerder een Vondst van de Week over de lichtbak van Nieuwe Rijn 48 uit 1931 die momenteel gereconstrueerd wordt.
De linker lichtbak van bioscoop Trianon. Detail van: Hendrik Jonker, gezicht op het Trianon theater, tijdens een jubileumweek met de film 'De Schaakspeler', tussen 1927 en 1935. Glasnegatief collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, GN006681
De rechter lichtbak van bioscoop Trianon. Detail van: Hendrik Jonker, gezicht op het Trianon theater en café aan de Breestraat, gezien naar het oosten., tussen 1927 en 1935. Glasnegatief collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, GN006683
Gebrandschilderd glas
Op de glazen panelen van de lichtbakken stonden markante letters en kleine abstracte voorstellingen. Vermoedelijk gaat het om gebrandschilderd glas, een andere techniek dan het meer bekende glas-in-lood. Getuige een artikel uit de Nieuwe Leidsche Courant uit 1929 waren beide glastechnieken in deze periode populair.
Bij glas-in-lood werden verschillende stukjes glas op maat gesneden en daarna aan elkaar verbonden door ze in een loodprofiel te zetten. Bij gebrandschilderd glas werd glas beschilderd met verschillende kleuren. Na het beschilderen werden de stukken in een gasoven gebrand. Hierdoor werd het glas week en werden de metaalhoudende verven een met het glas.
Etaleren en imponeren
Hoe in de jaren 20 werd nagedacht over reclamevoering van winkels wordt interessant belicht in een artikel van P. de Blois in het Vademecum der Bouwvakken, geschreven in augustus 1927, in hetzelfde jaar als de opening van de bioscoop. De Blois geeft aan dat concurrentie steeds belangrijker werd:
"De voorwerpen, welke de winkelier verkoopt, kunnen bij zijne concurrenten, welke in zijn onmiddellijke omgeving wonen, evengoed verkregen worden en dus zal hij door het uiterlijk en het interieur van zijn winkel, door de wijze van étaleeren en reclame maken, dus door het cachet, hetwelk hij aan zijn zaak weet te geven, het publiek moeten imponeeren en er als ’t ware toe moeten brengen bij hem te koopen."
De aantrekkingskracht van de winkel werd in die tijd dus belangrijker. Het was niet langer meer vanzelfsprekend de koopwaar bij steeds hetzelfde adres te kopen. In het naslagwerk werd geadviseerd hiervoor de hulp in te roepen van een architect. Het zorgvuldig integreren van de reclame-uitingen werd ook besproken:
"Nog een factor, welke zeer belangrijk is voor het aspect van den gevel en waarmede maar al te dikwijls bij den bouw geen rekenschap gehouden wordt, is de plaats van de zonneschermen, de afsluithekken, lichtreclames, uithangborden en opschriften. Deze worden veelal aangebracht, wanneer het geheel gereed is en werken dan in negen van de tien gevallen storend, terwijl juist deze gegevens, wanneer er bij in het begin reeds rekenschap mede gehouden wordt, architectonisch juist te verwerken zijn en den winkel een verzorgd aanzien geven."
Sneeuwbal
Hoe lang de lichtbakken van Trianon aan de gevel gehangen hebben, weten we niet. Wel vonden we het volgende krantenbericht van 27 december 1930: "Gisteravond is met een sneeuwbal de licht-reclame van het Trianon-Theater stuk gegooid. Tegen de dader is proces-verbaal opgemaakt." Op een historische foto uit 1972 zijn de lichtbakken niet meer te zien.
Cas Nagtzaam, reconstructietekening van de linker lichtbak van bioscoop Trianon
Subsidie
Bij een eventuele reconstructie van de lichtbak kan de bioscoop aanspraak maken op de Subsidieregeling Historisch Stadsbeeld. De gemeente stimuleert herstel en reconstructie van bijzondere historische objecten in de openbare ruimte. Meer informatie over deze subsidieregeling vindt u hier.
Vondst van de week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Cas Nagtzaam
Foto banner: Detail gevel Trianon, Breestraat 31. Maker en datum onbekend. Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, nummer 9.410