Erfgoed Leiden en omstreken

Info

#VVDW: Het uithangbord van een parapluwinkel

Aan de gevel van Haarlemmerstraat 124 hangt een sierlijk stuk smeedwerk, tussen de vensters van de eerste verdieping. Het blijkt een restant te zijn van 19de-eeuwse gevelreclame voor een parapluwinkel: de firma Spiekerman. Historische foto’s en krantenberichten uit de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken vertellen meer over het uithangbord.

 
Haarlemmerstraat 124 met het restant van het uithangbord. De 19de-eeuwse winkelpui werd in 2015 hersteld.

Het smeedwerk bestaat uit een ijzeren strip die met bouten aan de gevel bevestigd is. Daaraan vast zitten allerlei krullen, gemaakt van gesmede ijzeren strips. Op twee plekken steken ijzeren bloemen tussen de krullen door. De uithouder eindigt in een kleine krul die haast een meter uit de gevel steekt. Op een 19de-eeuwse foto zien we dat op deze krul een ingeklapte paraplu stond. Onder aan de krul hing een omgekeerde, uitgeklapte paraplu.

paraplu detail
 Haarlemmerstraat, eind 19de eeuw. Rechts, boven de lantaarnpaal is het uithangbord met de twee paraplu's van Haarlemmerstraat 124 te zien. Detail glasnegatief collectie Erfgoed Leiden en Omstreken GN002930 

Bies
Beide objecten waren mogelijk gedeeltelijk van ijzer en sierlijk beschilderd. De stof van de onderste paraplu was donker van kleur, voorzien van lichte accenten die zorgden voor een plastisch effect. De bovenste was licht en voorzien van een motief en een bies aan de buitenrand. Opvallend is dat de bovenste paraplu niet plat is, maar gemaakt als een driedimensionaal object, mogelijk deels van (paraplu)doek. De onderste paraplu is wel plat en heeft aan de onderzijde een glimmende peervormige knop.

Schotten
Op een latere foto uit 1930-1940 staan schotten om de winkel ernaast, met daarop reclameaanduidingen van de parapluwinkel van Spiekerman. Boven de schotten zien we een ingeklapte paraplu op de uithouder. Deze paraplu is donkerder van kleur dan op de 19de-eeuwse foto en het doek is anders opgevouwen. Dat wijst erop dat het doek van deze paraplu op een gegeven moment vervangen is.

 
De Haarlemmerstraat gezien naar het oosten, ter hoogte van de Donkersteeg. Links zijn de schotten te zien met de reclame voor Spiekerman. Detail glasnegatief. Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed SP-0581

Jacobus van der Heijden
De historische gevelreclame werd waarschijnlijk gemaakt rond 1894. In dat jaar maakte het Leidse architectenbureau van Jacobus van der Heijden (1854-1931) in ieder geval prachtige ontwerptekeningen voor de winkelpui eronder. Deze tekeningen werden vervaardigd in opdracht van parapluwinkel Spiekerman. Waarschijnlijk betrok Spiekerman na gereedkomen van de pui en de gevelreclame het pand. De winkelpui is in 2015 met subsidie van de gemeente hersteld, nadat hij in 2013 gedeeltelijk was verwoest door brand.

 
Jacobus van der Heijden, ontwerptekening winkelpui Haarlemmerstraat 124, 1894 (detail). Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

Lichtbak
Op een foto uit 1966 zien we de reclame-uiting nog steeds. De paraplu aan de onderzijde is vernieuwd. Dat geldt waarschijnlijk ook voor de bovenste paraplu. In 1973 is de hangende paraplu verdwenen. In 1985 is ook de staande paraplu weg en bevindt zich een lichtbak onder de historische uithouder. Tegenwoordig staat de winkel leeg, maar herinnert de beugel nog aan de parapluwinkel die er ooit zat.

 
Haarlemmerstraat 124 in 1973. Foto collectie Erfgoed Leiden en Omstreken PV30655.52

Parasols en paraplu’s
Parasols zijn al ver voor de 19de eeuw uitgevonden, ze bestonden zelfs al in de Oudheid. In eerste instantie werden ze vooral gebruikt om te beschermen tegen de zon. Geleidelijk aan begon men parasols ook als regenscherm te gebruiken. Rond 1760 werden in Frankrijk de termen paraplu en parasol wettelijk vastgelegd.

Spiekerman
Spiekerman was een ‘parapluies-magazijn’ dat ‘Dames-, Heeren-, Kinder-Parapluies en Wandelstokken’ verkocht. Het bedrijf had diverse vestigingen in het land, zoals in Rotterdam, Haarlem, Amersfoort, Hilversum en Den Haag. Van het Amsterdamse filiaal aan de Kalverstraat 187 is een prachtige geveltekening bewaard gebleven. De Haagse pui bevond zich aan Venestraat 43 en is nog helemaal aanwezig, inclusief de bewerkte puilijst, waarop personen met paraplu’s staan, en een portiekvloer met reclameletters.

 
Paraplu- en parasolwinkel van F.J. Spiekerman,Kalverstraat 187 in Amsterdam, tussen 1901-1928. Prent collectie Stadsarchief Amsterdam

Gladine en Vernac
Voor de komst van Spiekerman had de firma Gladine in Haarlemmerstraat 124 een winkel in paraplu’s. Gladine zat in ieder geval in 1873 al in het pand en vertrok in 1887 naar Frankrijk, zo lezen we in een krantenbericht. Van 1888 tot 1894 heet de winkel Vernac. Daarna verandert de naam in Spiekerman. Een krantenbericht uit 1947 geeft aan dat Spiekerman in dat jaar haar 60-jarige jubileum vierde. In 1887 had de vader van de toenmalige eigenaar het bedrijf overgenomen van Gladine. In 1958 wordt een 75-jarig jubileum gevierd door Edith Spiekerman, die op dat moment de parapluzaak runt. Hoe het precies zit met dat jubileum wordt niet duidelijk, want dat zou betekenen dat de firma al in 1883 van Gladine zou zijn overgenomen.

 
Advertentie parapluwinkel van J.A. Vergnac. Leydse Courant, 16 april 1888. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

Hergebruik
Bij een nieuwe functie voor de winkel zou hergebruik van de historische reclame-uithouder goed mogelijk zijn. Bijvoorbeeld door er een sierlijk reclamebord aan te hangen. Hiervoor is subsidie mogelijk in het kader van de Subsidieregeling Historisch Stadsbeeld.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. 

 
Cas Nagtzaam

kaart