De Nederlands Hervormde kerk, gebouwd in 1647 aan de Noordwijkse Hoofdstraat, werd rond 1900 te klein voor het aantal bezoekers. Het dorp stroomde in de zomermaanden vol met badgasten die vaak de hele zomer in Noordwijk verbleven en de kerkdiensten bezochten.

Abraham de Haan, Gezicht op Noordwijk aan Zee met de Nederlands Hervormde kerk, 1731. Collectie: Rijksmuseum Amsterdam

 De Nederlands Hervormde kerk in Noordwijk. Foto: Michel van Dam

Aannemersbedrijf Verloop
De kerk is daarom in 1900 vergroot naar een ontwerp van architect Foeke Kuipers (1871-1954). Van deze vergroting waren tot voor kort geen bouwtekeningen of bouwfoto's bekend. Op een PR-foto uit die tijd gemaakt voor Huis ter Duin, ontdekte een Noordwijkse bouwhistoricus op de achtergrond de bouwwerkzaamheden aan de kerk. Daarbij waren twee aannemers betrokken, waaronder het bedrijf van Verloop. De vroegste vermelding van werkzaamheden door Simon Verloop dateert uit 1817. Hij was in 1810 naar Noordwijk verhuisd. Pas enkele jaren geleden is het bedrijf gestopt. Bij Verloop zijn deze bijzondere blauwdrukken van de bouwtekeningen van architect Kuipers ontdekt.

  Blauwdruk van bouwtekening door Foeke Kuipers t.b.v. de uitbreiding van de Nederlands Hervormde kerk te Noordwijk, 1900. Collectie: archieven gemeente Noordwijk (Erfgoed Leiden en Omstreken)

Blauwdruk
Een blauwdruk is een directe fotografische kopie in witte lijnen op een blauwe achtergrond. De originele bouwtekening is met inkt op een lichtdoorlatend papier getekend. Deze tekening werd op een met chemicaliën behandeld papier gelegd en vervolgens belicht. De door de inkt niet belichte delen bleven wit, de rest van de lichtgevoelige laag kleurde blauw. Dit procedé, de cyanotypie, werd in 1842 uitgevonden en bleef zeker gedurende een eeuw een simpele en goedkope manier om ‘kopieën’ te maken van o.a. bouwtekeningen.

 Blauwdruk van bouwtekening door Foeke Kuipers t.b.v. de uitbreiding van de Nederlands Hervormde kerk te Noordwijk, 1900. Collectie: archieven gemeente Noordwijk (Erfgoed Leiden en Omstreken)

Werkeloosheid
In 1927 werd de kerk voor de tweede maal vergroot, ditmaal naar een ontwerp van het architectenbureau van Johan Coenraad Meischke (1889-1966) en Pieter Schmidt (1888-1955) uit Rotterdam. Het plan was om eerst de bestaande kerk aan de achterzijde te vergroten en op een later moment de oudbouw uit 1647 te slopen en nieuwbouw te plegen, inclusief een forse toren (zie presentatietekening). Uiteindelijk bleef de nieuwbouw beperkt tot een nieuwe uitbouw op de plek van de oudere uit 1900. De bouwwerkzaamheden werden gegund aan D. Appels uit Driebergen, maar hem werd opgedragen om zoveel mogelijk werklieden uit Noordwijk te betrekken. Dit vanwege de hoge werkeloosheid als gevolg van de economische crisis. Ook aannemer Verloop werkte weer mee aan de bouw. Tot de schenking behoort ook een blauwdruk van een tekening van deze verbouwing.

 Blauwdruk van bouwtekening met funderingen door architectenbureau Meischke en Schmidt t.b.v. de uitbreiding van de Nederlands Hervormde kerk te Noordwijk, 1927. Links is een plattegrond van de kerk met uitbouw te zien: aan de onderzijde het oorspronkelijke gebouw uit 1647 met daarboven de nieuwe uitbouw uit 1927. Collectie: archieven gemeente Noordwijk (Erfgoed Leiden en Omstreken)

 Aanzicht van de linker zijgevel van de kerk. Rechts de oorspronkelijke kerk uit 1647 met links de uitbouw uit 1927. De verhouding tussen de twee bouwvolumes is hier goed te zien. Detail bouwtekening architectenbureau Meische en Schmidt uit 1927. Collectie: archieven gemeente Noordwijk (Erfgoed Leiden en Omstreken).

 De uitbouw uit 1927 is tegenwoordig omringd door bouwwerken en daardoor niet goed van buitenaf te zien. Op deze foto is boven de oorspronkelijke kerk uit 1647 nog een stukje dak van de uitbouw uit 1927 te zien. Foto: Michel van Dam.

Oorkonde in loden buis
Bij het leggen van de eerste steen van deze uitbreiding werd een oorkonde in een loden buis ingemetseld. Een lichtdruk van deze oorkonde bleek zich ook nog te bevinden bij het voormalig aannemersbedrijf van Verloop. De bouw van de uitbreiding verliep overigens opmerkelijk. Vanwege een gebrek aan vrije ruimte besloot men de nieuwbouw óver de uitbreiding van Kuipers te bouwen en deze later te slopen. De bouwtekeningen van deze uitbreiding bevonden zich al bij Erfgoed Leiden en Omstreken.

 Lichtdruk van de oorkonde die in 1927 is ingemetseld in de nieuwe uitbouw van de Nederlands Hervormde kerk te Noordwijk. Collectie: archieven gemeente Noordwijk (Erfgoed Leiden en Omstreken).

Presentatietekening
Naast de lichtdruk van de oorkonde en de blauwdrukken van bouwtekeningen, zat tussen de stukken van Verloop ook nog een lichtdruk van een tot dan toe onbekende tekening. Het betreft een presentatieschets van hoe de nieuwe kerk er uit moest komen te zien.  De architect moet de tekening hebben gemaakt om zijn plannen aan de opdrachtgever toe te lichten. Uiteindelijk ging dit plan niet door: de oorspronkelijke kerk uit 1647 bleef gespaard; alleen de uitbouw uit 1900 moest plaatsmaken voor een nieuwe, grotere uitbouw.

 Lichtdruk van presentatietekening van de uitbouw van de Nederlandse Hervormde kerk te Noordwijk uit 1927, door architectenbureau Meischke en Schmidt. Het plan zoals hier getekend is nooit gerealiseerd. Het kerkgebouw uit 1647 is niet gesloopt. Men beperkte zich tot een nieuwe uitbouw op de plek van de uitbouw uit 1900, aan de zuidzijde van de kerk. Collectie: archieven gemeente Noordwijk (Erfgoed Leiden en Omstreken).

Archief Noordwijk
Erfgoed Leiden en Omstreken beheert de archieven van verschillende gemeenten uit de regio, waaronder Noordwijk. Daar worden bij tijd en wijlen ook particuliere archieven uit de betreffende gemeenten aan toegevoegd, zoals nu deze blauw- en lichtdrukken uit Noordwijk. Ze werden geschonken door bouwhistoricus Michel van Dam die de stukken kreeg van Verloop vanwege zijn onderzoek naar de Visserskapel.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

 

Monique Roscher in samenwerking met Michel van Dam

 

Bron: Michel van Dam, De kerk staat naast den wegh. De historie van de Nederlands Hervormde Kerk in Noordwijk aan Zee, 2020