Erfgoed Leiden en omstreken

Info

#VVDW: De broeders van Sinterclaes

Op 5 december geen pakjes en gedichten! Als lid van de Sint-Nicolaasbroederschap ging je op die avond naar de kerk om Sint Nicolaas te vereren. In de Pieterskerk stond hiervoor een speciaal altaar. Deze en andere plichten staan in 626 jaar oude statuten uit 1394. Samen met de stichtingsakte en een ledenlijst bevindt die zich in onze archieven. Daaruit blijkt ook dat de broederschap bestond uit bemiddelde heren uit Leiden en omgeving. De oude documenten geven verder inzicht in het financieel reilen en zeilen van de club. De huidige Sint Nicolaasbroederschap houdt nog enkele tradities in ere. 

In de statuten lezen we wat voor activiteiten de broederschap organiseerde ter ere van ‘hun’ heilige. Op het Sint Nicolaas-altaar in de Pieterskerk liet zij iedere maandag en woensdag door een kapelaan zielmissen lezen. De broeders waren verplicht op Sint Nicolaas-avond (5 december) tijdens de vesper en de volgende dag (op 6 december) tijdens de hoogmis aanwezig te zijn. Bij afwezigheid werd een boete van één groot in het vooruitzicht gesteld. Leden betaalden vier groten aan contributie.

 Statuten van de Sint-Nicolaasbroederschap. Register van de Sint-Nicolaasbroiederschap in de Sint Pieterskerk. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, inv.nr. 0502-330

Maaltijd
Op iedere zondag na Sint Laurensdag (10 augustus) werd een maaltijd georganiseerd. Ieder lid mocht een gast meebrengen, maar wel op eigen kosten. Bij de begrafenis van een lid moest iedereen aanwezig zijn. Daarbij werd brood uitgedeeld aan de armen. Elke overledene kreeg 32 zielmissen. Die 32 zielmissen na je dood maakte het lidmaatschap erg aantrekkelijk. Zielmissen worden in de katholieke kerk gehouden om de ziel van de overledene uit het vagevuur te bevrijden en naar de hemel te krijgen. Protestanten ontkennen het bestaan van het vagevuur en kennen daarom het lezen van dergelijke missen niet.

Ledenlijst
In ons archief bevindt zich ook een ledenlijst van de broederschap met latere aanvullingen. De lijst is getiteld "Dit sijn die broeders van Sinterclaes". Er staan 208 namen op. Zonder de aanvullingen gaat het om ongeveer 157 mensen. Hun namen zijn per straat gerangschikt. In de lijst staan negen personen die buiten de stad wonen zoals Pieter Butewech, Cornelis Baaren, Adriaen Stoop, Geryt Hoochstraet en Willem Bort Pouwelsz. Wie de namen in de lijst bestudeert, ziet dat het geen onbemiddelde jongens waren.

 Ledenlijst van de Sint-Nicolaasbroederschap. Register van de Sint-Nicolaasbroederschap in de Sint Pieterskerk,. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, inv.nr. 0502-330

Contract uit 1425
Bij de ledenlijst zit een contract uit 1425 tussen de procurators (bestuursleden) van het Sint Nicolaes-broederschap en Symon Jansz. van Naeldwijck, curijt (geestelijke) van de St. Pieterskerk. Hierin beloofde Van Naeldwijck "alle jair tot ewigen daghen" twee stoop (waarschijnlijk een kleine vijf liter) rijnwijn te geven aan de broederschap, een op Sint  Nicolaasdag en een op de zondag na Sint Laurensdag, dus op de dag van de jaarlijkse maaltijd. Als tegenprestatie kregen hij en zijn nakomelingen op deze dagen een "singende misse" op het Sint Nicolaas-altaar.

Inkomsten en uitgaven
In het ledenregister zit verder een overzicht uit 1434 van de renten op huizen en erven en de jaarlijkse kosten aan. Eenvoudig gezegd gaat het hier om inkomsten en uitgaven. De inkomsten bestonden dus niet alleen uit contributies, maar ook uit deze renten. In de lijst van uitgaven treffen we verschillende functionarissen aan. Zo kreeg de orgelist (organist) vier stuivers of een stoop wijn en de beiaard drie stuivers.

Daling leden
In 1560 was het aantal leden en daarmee ook de inkomsten sterk gedaald. Daarmee kwamen de godsdienstoefeningen op het Sint Nicolaas-altaar in gevaar. Schout, burgemeesters en schepenen van Leiden vaardigden een ordonnantie uit om het tij te keren. Zo werden leden van enkele gilden (korenkopers, moutmakers, olieslagers en wijntappers) gemaand lid te worden. Wellicht speelde in deze keuze mee dat St. Nicolaas de beschermheilige van deze gilden was.

Het Sint Nicolaasaltaar in de Pieterskerk is verdwenen, de Sint Nicolaasbroederschap niet. De huidige broederschap komt met regelmaat bijeen, loopt een jaarlijkse bedevaart  en houdt onder andere de traditionele maaltijd op de zondag na Sint Laurentius in ere.

De verschillende documenten zijn gedigitaliseerd en te bekijken op onze website.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.


André van Noort

 

kaart