Een meisje gevallen op het ijs, de sierlijke schaatsen duidelijk zichtbaar. Een herkenbaar tafereel met de vorstperiode van vorige week nog in ons achterhoofd. Dit stenen reliëf is te vinden in een klein, onopvallend kapelletje van de Petruskerk aan de Lammenschansweg. Het meisje met de schaatsen is de heilige Liduina van Schiedam (1380-1434). Als vijftienjarig meisje maakte zij een smak op het ijs. De rest van haar leven was ze aan bed gekluisterd. In de vorige eeuw genoot zij een tijdlang een grote populariteit. Tussen 1933 en 1966 trokken vele Leidenaren jaarlijks voor een georganiseerde bedevaart naar Schiedam.
Pieter van Velzen, de vallende Liduina, 1958. Detail van natuurstenen sculptuur in Liduinakapel Sint Petruskerk Leiden. Foto; Jan Lagas, Erfgoed Leiden en Omstreken
Ondanks haar lijden droeg Liduina haar lot blijmoedig, gesterkt door een rotsvast geloof. Ze kreeg meerdere visioenen en al tijdens haar leven komen er van heinde en verre pelgrims naar Schiedam. In 1890 verklaart paus Leo XII haar heilig. Vooral chronisch zieken en bedlegerigen vinden steun bij haar.
De val van de 15-jarige Liduina op het ijs. Houtsnede uit de incunabel van Liduina, Vita alme virginis Lijdwine geschreven door Johannes (Jan) Brugman. Dit exemplaar is een druk uit 1498 geïllustreerd met houtsneden. Collectie Gemeentearchief Schiedam
De Liduinakapel
De vallende Liduina is onderdeel van een grote geheel, een natuurstenen beeldhouwwerk met kruisbeeld en taferelen uit het leven van de heilige Liduina, in 1958 gemaakt door beeldhouwer Pieter van Velzen (1911-1990).
Van Velzen was naast beeldhouwer ook schilder en glazenier. Hij behoorde tot een groep kunstenaars die de kerkelijke kunst in de naoorlogse jaren weer nieuw leven in blies. Het werk was bedoeld voor een bescheiden nieuwe kapel van de Petruskerk. De architecten H.A. van Oerle en J.J. Schrama tekenden voor het ontwerp, dat zij nauw afstemden met A.J. Kropholler, de architect van de huidige Sint Petruskerk. De Leidse Courant van 22 februari 1958 vermeldt dat het kapelletje gebouwd wordt aan de buitenzijde van de kerk, tegenover de toenmalige fietsenstalling.
Pieter van Velzen, gerkuisigde Christus met scènes uit het leven van de heilige Liduina van Schiedam, 1958, natuursteen. Liduinakapel Sint Petruskerk. Foto: Jan Lagas, Erfgoed Leiden en Omstreken
Het model schaatsen dat Pieter van Velzen heeft afgebeeld, dateert in ieder geval niet uit de late middeleeuwen, de tijd van Liduina zelf. Wellicht hebben Pieters’ eigen schaatsen model gestaan. Ze lijken nog het meest op een 19de eeuwse krulschaats, maar het kan ook goed zijn dat ze ontsproten zijn aan zijn fantasie. Detail van het Liduinaplastiek in de Liduinakapel van de Sint Petruskerk. Foto: Jan Lagas, Erfgoed Leiden en Omstreken
Een Schiedamse bouwpastoor
Dat juist de Petruskerk een kapel kreeg gewijd was aan de Schiedamse heilige, heeft alles te maken met Pastoor Th.M. Beukers. Hij was van 1922-1954 pastoor van de St. Petrusparochie en als zodanig ook betrokken bij de bouw van deze kerk in de jaren 30. Als geboren en getogen Schiedammer had hij een speciale band met Liduina en ijverde hij voor de bouw van een aan haar gewijde kapel. Die kwam er uiteindelijk in 1958.
Interieur Sint Petruskerk richting de Liduinakapel uit 1958. Foto: Jan Lagas, Erfgoed Leiden en Omstreken
Liduina’s vijfde eeuwfeest
In 1933 wordt de vijfhonderdste geboortedag van Liduina met veel luister gevierd, als climax van de levendige aandacht voor Liduina in het begin van de twintigste eeuw. Overal in Nederland waren katholieke gezelschappen, meisjescongregaties en liefdadigheidsorganisaties ontstaan met Liduina als patrones. Haar levensverhaal verscheen in geuren en kleuren in schoolboeken, liederen en toneelstukken voor de katholieke jeugd.
De Leidse bedevaart naar Schiedam
In Leiden kreeg deze hernieuwde aandacht voor Liduina zijn weerslag in een levendige Leidse bedevaart traditie naar Schiedam. Tussen 1933 en 1966 vertrok jaarlijks een heel gezelschap per trein of bus naar Schiedam. Uiteraard op initiatief van dé grote Liduina-inspirator, pastoor Beukers. Voor de eerste bedevaart op 24 april 1933 kon men kaartjes verkrijgen bij Leidse winkeliers. Ter voorbereiding werd er op 7 april in de Stadsgehoorzaal een lezing gehouden over de heilige Liduina door prof. dr. Alphons Steger. De Leidsche Courant bericht er enkele dagen later over: ‘wegens de overgroote deelname is het Liduina-comité verplicht geweest de bedevaartgangsters voor de lezing van prof. Steger in groepen in te delen. Een extra programmaonderdeel, een beeldig kinderspel op de viering toepasselijk wordt ingelast.’
Aankondiging in de krant met de adressen van winkeliers waar de kaartjes voor de bedevaart naar Schiedam verkrijgbaar zijn. Leidsche Courant 20 april 1933, p.4. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken.
De echte Roomsche, Vrome Blijheid
Het waren vooral jonge vrouwen en meisjes, die zich tot Liduina aangetrokken voelden. Voor haar was de bedevaart naar Schiedam ook een welkom uitje. In de Leidsche Courant van 30 april 1935 is een kleurrijk verslag te lezen van de ééndaagse bedevaart, die toen al voor de derde keer werd gehouden: “Onder de druilerige lucht en een motregen begaven de pelgrims ten getale van plusminus 150 zich naar ’t station, om in twee gereserveerde wagons naar Schiedam te gaan. (…) Al zingend en biddend bereikte men spoedig Schiedam’. Daar luisterde de pelgrims naar ‘een treffende predicatie over het menschelijk lijden van de H. Liduina’ en bezocht men de kapel met de relieken van de heilige Liduina. ’Daarna begaf men zich naar […] het Rubensplein, waar in een keurig restaurant gezorgd was voor een goeden koffietafel, keurig geserveerd. Daar heerschte een heerlijke stemming, de echte Roomsche Vrome Blijheid.
In de bovenzaal van het café kregen de bedevaartgangers nog een aantal films te zien. Na een natuurfilm over een reis naar het hoge noorden per stoomschip, volgden een paar komische tekenfilms. Hoogtepunt was toch wel een film over Lourdes. `Het spontaan applaus aan het einde bewees wel hoe men genoten had van deze schoone film. Na het Lof en de predicatie keerde men tevreden en voldaan tenslotte van dit Genadeoord naar hun woonplaats terug, vastbesloten ’n volgend jaar weer te gaan en vastbesloten tevens propaganda te maken voor deze bij uitstek nationale devotie.’
Prentbriefkaart met afbeelding van de zijwand van de Liduinakapel in de Frankelandkerk aan de Nieuwe Haven, Schiedam. Hierop zijn door Jan Dunselman (1863-1931) schilderingen aangebracht met taferelen uit het leven van de heilige Liduina te zien. Foto: Rebers, Hrs. (1910-1920) Collectie beeldbank Gemeentearchief Schiedam.
Een einde aan de Liduina-bedevaarten?
Vanaf 1966 stopt de berichtgeving over de georganiseerde bedevaarten vanuit Leiden naar Schiedam. Een jaar later sloot in Schiedam de Onze Lieve Vrouw Visitatiekerk, in de volksmond de Frankelandsekerk, de deuren en werd uiteindelijk afgebroken. Dit was de kerk waarmee de Leidse delegatie een band had opgebouwd. De Liduinaverering werd overgenomen door de Schiedamse Onze Lieve Vrouw Rozenkranskerk aan de Singel, bekend als de Sint Liduinabasiliek. De grootschalig georganiseerde bedevaarten vanuit Leiden kwamen ten einde, maar Liduina bleef een punt voor rust en bezinning voor groepen pelgrims, ook vandaag nog.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Saskia Leupen
Met dank aan Arti Ponsen en Wilbert Hettinga
Heeft u herinneringen aan de bedevaarten naar Schiedam, neemt u dan contact op met Saskia Leupen: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Bronnen
De Sint Petrus in de Sleutelstad, 75 jaar Sint Petrusparochie 1936-2011, Leiden december 2011, p 106
Sint Petruskerk Leiden, De Kerk binnenstebuiten. Uitgave van de Sint Petrusparochie, 1982, p. 20-21
Sorgdrager, Joke. Bedevaarten in het bisdom Rotterdam. In periodiek van St Petruskerk: Rondom de kerk, februari 2009
Websites:
www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/666
Het virtuele Schaatsenmuseum: www.schaatsenmuseum.nl