Hoe lang duurt een pelgrimsreis naar Jeruzalem? Minstens tien maanden volgens Pieter Emkes in 1612. Cors Lourisz. Legt se te beth (zo heette hij echt!) beweerde dat dat toch echt binnen zeven maanden moest kunnen. De heren maakten er een weddenschap van en lieten die officieel vastleggen door een notaris. Zo komt het dat deze weddenschap terug te vinden is in het Leids notarieel archief. Inzet van de weddenschap was het huis van Emkes.
Pieter Emkes verscheen op 17 oktober 1612 voor de Leidse notaris Claes van der Laen. Hij was toen 37 jaar en chirurgijn in Warmond. Emkes had een meningsverschil met Cors Lourisz. Legt se te beth uit Leiden over de duur van een pelgrimsreis naar Jeruzalem.
Reiservaring
Emkes beriep zich op zijn reiservaring. Hij had bijna vijftien jaar op zee gevaren en verschillende landen bezocht. Zo was hij op Cyprus geweest en had hij verschillende steden in Egypte en het Midden-Oosten aangedaan, zoals Alexandrië, Jaffa, Akra, Rodes, Tripoli, Rama en Jeruzalem. Volgens Emkes was het onmogelijk om binnen zeven maanden van Holland naar Jeruzalem en weer terug te reizen.
Over land naar Jeruzalem
Legt se te beth dacht daar anders over. Volgens hem was dat wel degelijk mogelijk als je per schip via Cyprus naar Tripoli (nu Libanon) ging en dan over land naar Jaffa, Rama en Jeruzalem. Emkes voerde aan dat het vanwege de bergen en de onveilige wegen ongebruikelijk was om vanaf Rodes of Tripoli naar Jaffa of Jeruzalem te gaan. Het zou beter zijn die route per schip te volgen. Emkes voegde eraan toe dat hij verschillende Jeruzalem-gangers gesproken had. Zij hadden gezegd dat zo’n reis nooit minder dan tien maanden duurde.
Landkaart van het Turkse rijk (detail) uit Toonneel des Aerdrycks, oft Nieuwe Atlas, uytgegeven door Wilhelm en Joan Blaeu, Tweede deel (1635). Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken LEI050000002_166
De weddenschap
Emkes en Legt se te beth gingen een weddenschap aan. De inzet was Emkes’ huis in Warmond. Hij verkocht dit huis in mei 1614 voor vijftienhonderd gulden aan Dirck Bartholomeusz. Clinckenberch te Sassenheim en Cors Lourisz. Legt se te Beth. De kopers beloofden het geld op 13 maart 1615 te betalen, maar dan moest Emkes wel met een bewijs uit Jeruzalem in Warmond teruggekeerd zijn, anders kreeg hij zijn geld niet.
Akte waarin de weddenschap is vastgelegd door de Leidse notaris notaris Claes van der Laen d.d. 17 oktober 1612 (eerste pagina). Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, oud notarieel archief, inv.nr. 0506
Akte waarin de weddenschap is vastgelegd door de Leidse notaris Claes van der laen d.d. 17 oktober 1612 (tweede pagina, met handtekeningen).Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, oud notarieel archief, inv.nr. 0506
Geen pelgrimsreis
Er kwam niets terecht van Emkes’ pelgrimsreis naar Jeruzalem, hij is niet vertrokken. Daarmee was hij zijn huis kwijt zonder er vijftienhonderd gulden voor te krijgen. Hij kocht zijn huis op 11 maart 1615 zelfs terug, voor achthonderd gulden. Van deze koop moest een akte opgesteld worden en wel in de plaats waar het onroerend goed stond, in dit geval Warmond. Legt se te beth ging op 27 april 1615 naar notaris Ewout Henricxsz. Craen te Leiden met het verzoek naar Emkes in Warmond te gaan en hem te melden dat een transportakte nodig was. Craen ging nog dezelfde dag met die boodschap naar Emkes, maar die zei: Wij mogen eens zien als wij bij malcanderen (bij elkaar) tot Warmont comen. Hier lijkt enige rancune uit te spreken. Op 28 mei 1616 verkoopt Emkes zijn huis weer voor achthonderd gulden.
Geen goede afloop
Emkes verloor de weddenschap. Hij was zijn huis kwijt, kon dat uiteindelijk voor achthonderd gulden terug kopen en voor datzelfde bedrag weer verkopen. Dus aan het eindje van het liedje was hij zijn huis kwijt. En hij moest een nieuw onderkomen kopen. Mogelijk was hij ook nog met Legt se te beth gebrouilleerd geraakt.
Populair
Weddenschappen over de reisduur van pelgrimsreizen worden vaker in archieven aangetroffen. Ze waren vooral in de eerste helft van de zeventiende eeuw erg populair. Naast Jeruzalem wordt ook Rome vaak als bestemming genoemd. Zo’n pelgrimsreis was in die tijd een hele onderneming, vol gevaren. Er bestond een gerede kans dat je helemaal niet terugkwam. Als dat wel gebeurde, werd je als held onthaald. Je had niet alleen heel veel te vertellen, maar kreeg ook veel aanzien. En als je een weddenschap had afgesloten, wachtte je mogelijk nog de winst die daaruit voortvloeide.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
André van Noort