Een spectaculaire vondst in een pand aan de Haarlemmerstraat: onder afbladderende verflagen ontdekten de eigenaren prachtige jugendstil wandschilderingen uit het begin van de vorige eeuw. Omdat dit soort wandschilderingen nogal modegevoelig waren, zijn ze nauwelijks bewaard. Onderzoek toonde aan dat de toenmalige bewoner, de Leidse huis- en decoratieschilder Willem Fredrik van der Steen (1876-1948) de schildering moet hebben gemaakt. Deze vondst toont maar weer eens aan dat in Leiden meer moois aan bouw- en interieurhistorie schuil gaat dan een voorgevel soms doet vermoeden.
Na hun vondst seinden de pandeigenaren Erfgoed Leiden en Omstreken in en konden we de vrijgekomen delen van deze schildering fotograferen.
Resten van de jugendstilwandschildering, aangetroffen onder afbladderende verflagen, op de plankenhouten zijwand aan de linkerzijde van de trap.Medaillons en anjers
De inmiddels deels vrijgelegde wandschildering bevindt zich in de steile trapopgang van het huis. De beschildering onder de trapleuning imiteert als het ware een streepjesbehang met een bloemetjesbies. Boven de leuning zien we het voor de jugendstil kenmerkende zweepslagmotief: een sierlijke, golvende lijnvoering.
Detail van de schildering met zweepslagmotief, boven de trapleuning.
Detail van de schildering met zweepslagmotief, boven de trapleuning.De bovenrand bestaat uit een lijst met medaillons met een vrouwenhoofd. Twee daarvan zijn er vrijgelegd, maar vermoedelijk zijn het er in totaal vier. Het rechtermedaillon omvat een vrouwenhoofd met een decoratief bloemenkapsel.
Medaillon met vrouwenhoofd, detail van de schildering boven de trapleuning.
Anjermotief, detail van de schildering boven de trapleuning.
Medaillon met vrouwenhoofd, detail van de schildering boven de trapleuning.Ook zijn er ragfijne anjers afgebeeld in een onmiskenbare jugendstil-vormgeving. Op één plek is te zien dat deze anjers de bekroning vormen van een andere decoratieve figuur.
Anjermotief, detail van de schildering boven de trapleuning.Valentijnsdag
De ontstaansgeschiedenis van de wandschildering kent een symbolisch begin op Valentijnsdag 1900. Op die februaridag trouwde de 23-jarige beeldhouwersdochter Anna Maria Driessen met de 24-jarige huis- en decoratieschilder Willem Fredrik van der Steen. Beiden kwamen uit een katholiek Leids milieu van ambachtslieden. De dag van hun huwelijk betrok het echtpaar Van der Steen-Driessen de bovenwoning aan de Haarlemmerstraat. Op kerstavond van hetzelfde jaar werd hun eerste dochter geboren.
Paplepel
Van der Steen moet ergens tussen 1900 en circa 1907/1910 het trappenhuis hebben beschilderd in de stijl van die tijd. Wat was mooier dan om in het eigen huis, bij binnenkomst te tonen hoe goed hij het schildersambacht beheerste? Het is voorstelbaar dat echtgenote Anna Maria Driessen zelf ook een ontwerprol heeft gehad in de trappenhuisbeschildering. Met een vader en vier broertjes in het beeldhouwersambacht moet kunstzin en ontwerpen haar met de paplepel zijn ingegoten, ook al had ze als vrouw geen toegang gehad tot dezelfde scholing als haar broers. Omdat zij volgens de norm van de tijd degene was die elke dag het huishouden bestierde en daarmee ook de verzorgde aankleding van het interieur als taak had.
Katholieke verenigingsleven
Geen twijfel is er over Willem Fredrik’s kunde in het handtekenen. Ook al dateert zijn eerste vermelding als ‘decoratieschilder’ pas uit 1909; in het Leidsch Dagblad van 2 september 1909 wordt hij genoemd als ‘onderwijzer in het handteekenen ’en ‘huis- en decoratieschilder’. Dankzij deze kwaliteit en katholieke achtergrond kon hij in de jaren 1906-1909 handtekenles geven bij de St. Jozefsgezellenvereniging, Rapenburg 52. Deze stichting had tot doel katholieke arbeidsjongens een vak te leren en moreel op te voeden tot ‘gezonde huisvaders’. Elk jaar werd het vrije en bouwkundige tekenwerk van de leerlingen beoordeeld door een jury, waar dikwijls de Leidse katholiek architect Leonardus van der Laan deel van uit maakte. Het moet in dit milieu van katholieke architecten en bouwlieden zijn geweest dat Willem Fredrik aan zijn opdrachten voor decoratieschilderwerk is gekomen.
Ook op latere leeftijd was hij heel actief in het katholieke verenigingsleven. In 1917 werd Van der Steen bestuurslid van de Vereniging “De Ambachtschool”. En dankzij zijn voorzitterschap van toneelvereniging ‘Nut en Vermaak’ in het jubileumjaar 1934, is hij vereeuwigd op een groepsfoto op de voorpagina van het Leidsch Dagblad van 14 septemer 1934.
Ook op latere leeftijd was hij heel actief in het katholieke verenigingsleven. In 1917 werd Van der Steen bestuurslid van de Vereniging “De Ambachtschool”. En dankzij zijn voorzitterschap van toneelvereniging ‘Nut en Vermaak’ in het jubileumjaar 1934, is hij vereeuwigd op een groepsfoto op de voorpagina van het Leidsch Dagblad van 14 septemer 1934.
Nader onderzoek gewenst
De muurschildering in het huis aan de Haarlemmerstraat is gedeeltelijk vrijgelegd. Het vermoeden bestaat dat de schildering doorloopt in een houten wand boven het trapgat en op een deur op de overloop. Nader onderzoek is nodig om dit vast te stellen en om de unieke schildering te conserveren. Helaas is dit onderzoek niet goedkoop. Erfgoed Leiden en Omstreken onderzoekt nu op welke wijze deze interieurschildering nader onderzocht, vrijgelegd en/of geconserveerd zou kunnen worden met hulp van derden. Mede gezien de huidige omstandigheden en maatregelen rondom corona is dit niet eenvoudig. Wilt u hierover meedenken, dan kunt u contact opnemen met Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Inger Groeneveld