Scherven aardewerk, steentjes voorzien van een gaatje, dierenbotten, verkoolde zaden en verkleuringen in de grond! Het zijn meer dan tweeduizend jaar oude vondsten, resten van een boerennederzetting uit de ijzertijd aan de huidige Noordwijkse Nieuwe Zeeweg. Gevonden door archeologen vanwege de bouw van nieuwe woningen op die plek. Een bijzondere vondst, want dit soort nederzettingen worden maar heel sporadisch opgegraven en zijn zelden in zo’n goede staat.
Toen de archeologen hun spades in de grond staken in het plangebied Duineveld, waren de verwachtingen hoog gespannen. Zo’n 23 jaar geleden waren in de buurt al greppels en kuilen uit de ijzertijd en Romeinse tijd gevonden, aanwijzingen voor een nederzetting uit die periode.
Sporen van 2000 jaar geleden: houten boerderij, waterkuil en greppels
De eerdere aanleg van zwembaden in het gebied had geleid tot verstoring van de grond. Desondanks kwamen er nog veel resten uit een verder verleden tevoorschijn. Verkleuringen in de grond gaven huisplattegronden, bijgebouwen en greppels uit de ijzertijd (400 v. Chr. – 0) aan.
Verkleuringen in de grond geven onder andere aan waar in de ijzertijd greppels moeten hebben gelegen. Foto: IDDS
Uit die resten konden archeologen opmaken hoe de bebouwing van het gebied zich heeft ontwikkeld. In de eerste fase van de nederzetting stond er een houten boerderij op een een min of meer rechthoekig erf. Langs de noordelijke rand lagen waterkuilen, aan de zuidzijde terreinen omgeven door greppels. Mogelijk dienden deze greppels als omheining van een veekraal. In de hierop volgende eeuwen veranderden de bewoners de indeling van het erf, maar de rechthoekige vorm bleef min of meer gelijk. De houten boerderij moest meerdere keren vernieuwd worden. Tegen het einde van de ijzertijd (rond het jaar 0) zien we geen resten van huizen meer, maar is een deel van het terrein nog steeds in gebruik, mogelijk als akker.
Reconstructie van een boerderij uit de ijzertijd. Foto: PreHistorisch Dorp Eindhoven
Het reilen en zeilen op een ijzertijd boerderij
Opgravingen in de zandige duingronden hebben het nadeel dat er vaak weinig gebruiksvoorwerpen worden aangetroffen. De archeologen moeten hun verhaal vertellen aan de hand van de grondsporen die zich als donkere verkleuringen in de bodem aftekenen. De weinige objecten die in deze grondsporen worden opgegraven geven maar een heel klein inkijkje in het dagelijks leven op deze locatie. Zo vonden de archeologen scherven gebruiksaardewerk die waarschijnlijk door de bewoners zelf is gemaakt. Een klein rond spinsteentje dat gebruikt werd voor het verzwaren van een spinstok laat zien dat de bewoners ook zelf hun kleding maakten. Etensresten zijn nauwelijks teruggevonden. Verkoolde zaden geven aan dat de ijzertijdbewoners vlas, tarwe en mogelijk gerst verbouwden. De tarwe en gerst zijn voedselgewassen. Vlas werd gebruikt voor het maken van linnen kleding. Een enkel runder- en schapenbot dat werd opgegraven resteert van de veestapel die op de boerderij gehouden.
Resten van (versierd) aardewerken vaatwerk uit de ijzertijd, gevonden aan de Oude Zeeweg in Noordwijk. Foto: IDDS.
Spinsteentje dat gebruikt werd voor het verzwaren van een spinstok waarmee draden werden gesponnen, gevonden aan de Oude Zeeweg in Noordwijk. Foto: IDDS.
Greppels als afscheiding van het erf of omheining van verblijfplaats vee
Opvallend is het voorkomen van rechthoekige en ronde omgreppelde gebiedjes op het zuidelijk deel van het erf. Wat gebeurde daar precies? Deze vraag is lastig te beantwoorden omdat er bijna geen voorwerpen zijn gevonden bij de opgraving. Greppels zijn in de ijzertijd geen uniek verschijnsel: ze komen zowel in het binnenland als aan de kust voor. In het binnenland worden ronde greppels vooral gevonden in grafvelden. Ze markeerden grafheuvels waarin de gecremeerde resten van de doden werden bijgezet. In het kustgebied lijken de greppels door het ontbreken van crematieresten een andere functie gehad te hebben. In sommige gevallen kunnen ze onderdeel uitmaken van de agrarische inrichting van het erf: ze dienden dan bijvoorbeeld als afscheiding van een klein perceel waar oogst werd opgeslagen. In dit geval lijkt deze functie ook niet waarschijnlijk, want resten van oogstgewassen zijn in de bodem nauwelijks gevonden. De grote greppels zouden wel als omheining van een veekraal gebruikt kunnen zijn, een verblijfplaats voor vee. Voorlopig blijft het dus gissen naar de reden waarom de ijzertijdboeren het nodig vonden om keer op keer op andere plekken hun erf te doorgraven met greppels.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Chrystel Brandenburgh
Bron: M. Langeveld, R. Torremans, S. Moerman: IJzertijdbewoning in de duinen. Duineveld, Noordwijk aan Zee, Gemeente Noordwijk. Een archeologische opgraving (IDDS Archeologie rapport 2386).