Erfgoed Leiden en omstreken

Info

#VVDW: ingelijst medaillon met echt haar

Op het medaillon staan witte grafstenen, een schedel en een treurwilg. De grafstenen en de schedel zijn van een wit materiaal: ivoor of been. De treurwilg is opvallend in dit kunstwerkje. De hangende takken bestaan namelijk grotendeels uit haar van een overledene. Het bewaren van haarlokjes  is nog steeds wel gebruikelijk. Maar tussen ongeveer 1800 en 1930 werd haar in sieraden en ook in kunstwerkjes verwerkt om een dierbare te gedenken.

Dit medaillon is gemaakt door Cornelis Colpa (1826-1897). Hij was goudsmid in Leiden en getrouwd met Johanna Magdalena Midderhof (1824-1906). Toen zijn schoonmoeder Hendrika Duiverman in 1863 overleed, maakte Cornelis dit haarwerkje als aandenken.
 
Het medaillon is gedigitaliseerd en te vinden in de collectie Archivalia en Documentatie onder inventarisnummer 257.

Het kunstwerkje is niet alleen een aandenken aan zijn overleden schoonmoeder Hendrika Duiverman. Op de twee kleine grafstenen staan initialen. De kleine grafsteen met D.M. verwijst vermoedelijk naar Dirk (Hendrik) Midderhof, de oudste broer van Johanna Magdalena Midderhof. Colpa woonde met zijn gezin sinds 1855 bij zijn schoonouders op de Lange Mare 55. Cornelis en Johanna kregen acht kinderen, maar vier kinderen zijn voor hun zesde levensjaar overleden.

Het woonhuis van de familie aan de Lange Mare 55, foto: Meyltje van Aalst.

Kunsthaarwerkjes
Mensen bewaarden altijd al haarlokken van hun dierbaren. Tussen ongeveer 1800 en 1930 werd dit haar niet alleen in sieraden verwerkt, maar maakte de vrouw of dochter des huizes kunstwerkjes om te gedenken. Haar was daar bij uitstek voor geschikt: het is niet moeilijk te bewerken en het houdt zijn kleur. Iets van de overledene blijft dus voor altijd bewaard. Soms liet men iets maken door een kunstenaar. In dit geval verenigde Cornelis Colpa zijn functies als familielid en fijn handwerksman.
Detail van kunsthaarwerkje ter nagedachtenis van familieleden van Hendrika Duiverman (1793-1863).

Herdenken van overledene
We zien in de negentiende eeuw dat na het overlijden van een familielid de nadruk ligt op het herdenken in de privésfeer. Men bezoekt het graf of men gedenkt thuis in de huiskamer; het persoonlijke, het huiselijke, wordt in de Victoriaanse tijd belangrijk. 

Advertentie uit Leidsch dagblad van 5 juli 1900, waarin de speciliteit Haarkunstwerk wordt aanbevolen door de zoon van Colpa.

Portretfotografie
In de eerste helft van de twintigste eeuw raakte het kunsthaarwerk langzamerhand uit de mode en werd overvleugeld door de portretfotografie.

Meyltje van Aalst en Lisa Lucassen

Vondst van de Week
Vondst van de Week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, Twitter, Instagram en Facebook houden zij u op de hoogte.

Bronnen:
- http://www.albertvanderzeijden.nl/geschiedenis_van_het_haarwerkje.htm
- https://www.modemuze.nl/blog/om-niet-te-vergeten-sieraden-van-menselijk-haar
- Philippe Ariès, Het uur van onze dood. Duizend jaar sterven, begraven, rouwen en gedenken, Amsterdam-Brussel, 1987, pp. 480-481.
- Christiane Holm, Sentimental Cuts: Eighteenth-Century Mourning Jewelry with Hair in: Eighteenth-Century Studies, Vol. 38, No. 1, Hair (Fall, 2004), pp. 139- 143.

kaart