Sierlijke advertenties uit 1908 die de nieuwste snufjes op de bouwmarkt aanprijzen: van elektrische verlichting en centrale verwarming tot gewapend beton. We vonden ze in ons archief, in het woontijdschrift Het huis oud & nieuw. Het zijn mooie voorbeelden van de toen moderne art-nouveaustijl. En een bron van kennis over bouwproducten en -methoden uit die tijd, die we nog in verschillende panden in Leiden kunnen aantreffen.
Het huis oud & nieuw was een maandelijks uitgegeven tijdschrift over huisinrichting, bouwkunst en sierkunst. Het staat vol met zorgvuldig vormgegeven advertenties. Organische vormen, zoals asymmetrische bladmotieven en krullerige vormen zijn kenmerkend voor de art nouveau.
Het huis oud & nieuw van mei 1908. De getoonde advertenties komen uit dit nummer. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, inv.nr. LdnRAL-0533-462. 
Met dit voorblad begint het advertentiegedeelte van het tijdschrift Het huis oud & nieuw van mei 1908.
Moderne installaties
Een aantal advertenties promoot het gebruik van elektrische installaties. Vernieuwend was toen elektrische verlichting die vaak in winkels werd toegepast. Zoals bijvoorbeeld in het Leidse filiaal van Hasselman & Pander aan de Breestraat 146, geopend in 1907. Maar ook elektrische liften en een elektrische glasslijperij. Geslepen glas werd in deze periode vaak toegepast in bovenlichten van winkelpuien. In Leiden bijvoorbeeld nog te zien bij de puien van Breestraat 90, Nieuwe Rijn 8-10 en Nieuwe Rijn 18.
Entree van Breestraat 90, begin 20ste eeuw. In het bovenlicht zit geslepen glas. Centrale verwarming en badkamers
Naast elektrische verlichting was centrale verwarming in 1908 erg modern. Diverse partijen adverteren ermee in het tijdschrift. Zo maakt Technische bureau Heltmann & de Vries reclame voor ‘centraal verwarming in alle systemen’.
Vermogenden lieten in die tijd een luxe badkamer maken met de modernste materialen. Firma Van den Berg & Co uit Amsterdam adverteert met een tekening van een zeer ruime badkamer met een badkuip, een wastafel met aansluiting op de waterleiding, een vrijstaande douche, een bidet, een toilet én elektrische wandlampen.
Nieuwe bouwmethoden
De advertenties brengen ook nieuwe bouwmethoden onder de aandacht. Gebouwconstructies van gewapend beton waren toen nog zeker niet standaard. J.L. Meester uit Amsterdam maakt er in 1908 reclame voor. Een tijd later, in 1925, zou in Leiden het winkelpand Haarlemmerstraat 130 (de huidige Hema) met een constructie van gewapend beton verrijzen.
Fraai is ook de advertentie van ‘Eclipse glasroeden’ met een detail van de manier waarop in die tijd glazen legramen werden gemaakt. Op stalen T-profielen kwam een glasplaat te liggen, die werd vastgeklemd door een zinken afdekprofiel. Zo maakte men serres aan de achterzijde van woningen, om natuurlijk licht van bovenaf te krijgen. Er zijn nog diverse voorbeelden langs de Leidse singels te vinden.
Traditionele materialen en technieken
Voor de meer traditioneel ingestelde doelgroep adverteert Silberling & zoon uit Amsterdam met ‘vroegere stijlen’ in plafond- en wandversieringen, naast ook moderne varianten. De foto op de advertentie laat plafondornamentiek zien die teruggrijpt naar een bouwstijl van omstreeks 1800. Firma J.M. de Vries toont in haar advertentie deurbeslag in art-nouveaustijl, maar ook deurbeslag met 18de- en 19de-eeuwse vormentaal. Heineken’s Stoomjaloezieën- en rolluikenfabriek adverteert naast moderne zonweringen ook met ‘in olieverf geschilderde winkelgordijnen’.
Slaoliestijl
Er zit ook een advertentie bij van de “Delftsche Sla-Olie”. De Nederlandse art nouveau, de stijl van de meeste advertenties, werd in de volksmond slaoliestijl genoemd. Deze bijnaam had de stijl gekregen naar aanleiding van een affiche naar ontwerp van Jan Toorop uit 1894 voor de Nederlandsche Oliefabriek in Delft. Het product en de stijl waarin Jan Toorop het product aanprijst, vloeien hierop mooi in elkaar over.
Affiche Delftse slaolie, naar een ontwerp van Jan Toorp uit 1894. Collectie Rijkmuseum, Amsterdam.
Dit tijdschrift geeft een boeiend inzicht in de bouwmode van 1908 en is nuttig voor het kunnen dateren van bouwmaterialen en -methoden. Ook geeft het inzicht in de wijze waarop architecten, aannemers en eigenaren geïnspireerd werden om bepaalde materialen toe te passen en welke bedrijven deze producten aanboden. Zo sluiten de advertenties mooi aan bij de vondsten die medewerkers van Erfgoed Leiden en Omstreken regelmatig doen bij hun bezoeken aan historische panden.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Cas Nagtzaam
Bron: Het huis oud & nieuw. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken inv.nr. NL-LdnRAL-0533-462