In het rechterpand is de turfkoker aangetroffen, Hooigracht 34a

Hooigracht 34A met een 18de-eeuwse gevel is een rijksmonument en sinds 1968 een studentenhuis. Eerst van de stichting Leidse studentenhuisvesting, later de DUWO. Het huis heeft een geschiedenis die terug gaat tot in de middeleeuwen en fungeerde voornamelijk als woonhuis. De gelukkige studenten die hier mogen wonen hebben bijzondere kamers met allerlei historische elementen en afwerking als schouwen, lambriseringen en stucplafonds.

Turfkoker waarschijnlijk uit 18de eeuw
In 2022 wordt het studentenhuis verduurzaamd en aangepast aan moderne eisen. Dit betekende dat de studenten het pand tijdelijk moesten verlaten. De verbouwing bood ook de mogelijkheid voor nader bouwhistorisch onderzoek. Daarbij werd in het zijhuis een betimmerde koker aangetroffen. Deze koker loopt van zolder naar de begane grond.

De koker bevindt zich in de hoek van de zolder in de vorm van een gat in de vloer en daaronder een schuin verlopend deel dat uitkomt in de verticale koker. Op de eerste verdieping heeft de koker een luikje dat te openen is. Op de begane grond is de koker wel aanwezig, maar door verbouwingen uit de 20ste eeuw deels afgedekt. De ruimte op de begane grond waarin de koker uitkomt was tot 1968 de zogenaamde kelderkast, waaraan de keuken grensde.

De leeftijd van de koker is niet precies bekend, maar de bouwkundige en archivalische aanwijzingen duiden op een waarschijnlijk 18de-eeuwse datering.

De koker op de begane grond (links), eerste verdieping (midden) en zolder (rechts)

 

Toegangsluikje op de eerste verdieping (links), de koker van binnen (midden) en het toegangsgat op zolder (rechts)

Andere turfkokers
In Leiden zijn meer van dit soort kokers aangetroffen bij bouwhistorisch onderzoek. Ze lopen vrijwel altijd van zolder naar de begane grond. Soms is op de tussenliggende verdieping een toegangsluikje aanwezig. Deze kokers dienden om turf van de turfzolder zonder moeite naar onderliggende verdiepingen te vervoeren.

In de rijke archieven van Erfgoed Leiden en Omstreken staat al een vermelding in 1649 van een turfzolder en -koker;

"Ende dat de voornoemde verhuyrster de voorseide huyders hare eerste turfsolder sullen laten gebruycken, mits dat de verhuyrster van de turfsolder tot op de solder boven d’verhuyrde kamer sal moeten laten maken een behoorlick koocker mit een turfkist om de turf te laeten nederkomen."  (ELO, GA Leiden, Arch.Gilden etc., inv.nr. 1581, met dank aan Pieter-Jan De Vos).

Dit betreft een contract uit 1649 tussen de eigenaar Aeryaentge Huygen van Haarlemmerstraat 311-313 en de leden van een rederijkerskamer die daar een kamer huurden.

Droog opgeslagen op zolder
Een Rotterdams voorbeeld is het huis dat Josua van Belle in 1723 liet bouwen. De turf werd op zolder opgeslagen, omdat het daar droog kon worden bewaard, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een kelder die veel vochtiger is. Het systeem met de turfkoker voorkwam dat turfblokken stuk voor stuk of in kleine partijen van zolder, door het huis heen, naar beneden moesten worden gedragen, wat stofoverlast veroorzaakte. Waarschijnlijk werd een partij turf in één keer aangevoerd en naar zolder gebracht, waardoor maar één keer last was van het stof. De koker bood ook het voordeel dat een voorraad daar in kon worden gestort en dan op de verdiepingen daar onder voor handen was wanneer nodig.

Turf als brandstof
Turf was hier de belangrijkste brandstof vanaf de middeleeuwen toen hout te schaars werd. Turf was lokaal te winnen door veen te laten drogen en daar vervolgens blokken van de steken.  Het gebruik van turf werd weggeconcurreerd door de opkomst in de 19de en 20ste eeuw van kolen, olie en gas.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter, instagram en facebook houden zij u op de hoogte.

Edwin Orsel
13 mei 2022