Ook buiten is veel te zien tijdens de Open Monumenten Dagen, zoals op het pand aan de Hogewoerd 18! Tijdens de restauratie van de gevel werden bijzondere tegeltjes met figuren beter zichtbaar. Dieren, figuren uit sprookjes, oosterse motieven en bootjes zijn nu duidelijk te zien. Deze tegels komen net als de gevel uit circa 1905 en sluiten mooi aan bij de oorspronkelijke functie van het pand als Jamin-snoepwinkel.
De tegels zitten in een baan boven de winkelpui en onder de gootlijst. Het zijn zogenoemde metseltegels die tegen weer en wind kunnen en met specie op de gevel zijn vastgemaakt.
Hogewoerd 18. Foto: MoNed Bureau voor Bouwhistorie
De tegels boven de winkelpui van Hogewoerd 18. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
Afwerking gevel
De gevel bestaat verder nog uit hardstenen ornamenten en twee kleuren geglazuurde stenen (zogenaamde verblendstenen). Bijzonder zijn ook de ijzeren consoles in de vorm van leeuwen die de erker op de eerste verdieping ondersteunen. De gevel vertoont kenmerken van de jugendstil en is ontworpen door de bekende Leidse architect W. C. Mulder, over wie onlangs een interessant boek verscheen.
Hardstenen ornament en verblendstenen van de gevel van Hogewoerd 18. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
IJzeren consôle in de vorm van een leeuw onder de erker, van onderaf gezien. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
Cloisonnétegels
De eenvoudigste tegels van Hogewoerd 18 hebben geen voorstelling, maar zijn wel voorzien van kristalglazuur, een techniek waarbij de tegels geen egale kleur kregen maar een metalige glans in verschillende kleuren. De meest bijzondere tegels van het pand zijn versierd met motieven en gemaakt in een speciale techniek: het zogenaamde cloisonné. De tegels hebben verschillende kleurvlakken, van elkaar gescheiden door opstaande kleirandjes. Ze voorkwam men dat de verschillende kleuren glazuur in elkaar overliepen en kregen de tegels een mooi reliëf. De tegels van Hogewoerd 18 zijn waarschijnlijk gemaakt door aardewerkfabriek de Porceleyne Fles uit Delft. Die fabriceerde dergelijke tegels volgens de literatuur tussen 1907 en 1977. Wel opmerkelijk, want het ontwerp van Hogewoerd 18 dateert al uit 1905 en Jamin zat er in ieder geval al in 1906. Dan zou het hier dus gaan om vroege voorbeelden van dit type tegels.
Deel van de tegels op de gevel van Hogewoerd 18. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
De tegels met voorstellingen zijn gemaakt in de cloisonnétechniek: de verschillende kleurvlakken worden van elkaar gescheiden door opstaande kleirandjes.
Snoepjes van tegels
Niet voor niets liet Mulder op de tegels dieren, sprookjesvoorstellingen, oosterse motieven en bootjes verbeelden. Dat soort voorstellingen spreken kinderen aan, een belangrijke doelgroep van de snoepwinkel. We zien onder andere een vlinder, libelle, zwaan, konijn, vis en een haan. Ook staat op een van de tegels de sprookjesfiguur de Gelaarsde kat. Door de glazuurlaag en de voorstellingen lijken de tegels zelf haast wel snoepjes die tegen de gevel zijn geplakt. Een vergelijking met het snoephuis uit Hans en Grietje is snel gemaakt.
Deel van de tegels op de gevel van Hogewoerd 18. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
Deel van de tegels op de gevel van Hogewoerd 18, met rechtsboven de Gelaarsde kat. Foto: MoNed Bureau voor bouwhistorie.
Architect W. C. Mulder
Architect W. C. Mulder ontwierp de gevel in 1905 met een centrale entree met aan de zijkanten etalages. Bij een herinrichting van de winkel in 1946 werd de entree naar de linker zijkant verplaatst, zoals ook nu nog het geval is. Helaas is het toen aangebrachte winkelinterieur verdwenen. De indeling van de winkelpui én de tegels bleven wel behouden. De winkelpui en de bijzondere historische ornamenten van de gevel daarboven worden nu opgeknapt met behulp van de Subsidieregeling Historisch Stadsbeeld.
Ontwerptekening van architect W.C. Mulder van Hogewoerd 18.
Jamin
Mulder ontwierp de gevel in opdracht van de bekende firma Jamin die er een winkel in zoetwaren huisvestte. Dit snoepbedrijf werd eind 19de-eeuw opgericht door Cornelis Jamin. Het bleef tot 1985 in handen van de familie. Die verzorgde niet alleen de verkoop van zoetwaren, maar produceerde ze zelf ook. Het bedrijf groeide snel en runde in de jaren '50 en '60 meer dan 600 winkels. Met de opkomst van de supermarkten in de jaren '70 ging het minder met het bedrijf, omdat het lastig bleek met supermarkten te concurreren. In 1985 ging het bedrijf failliet. Het bedrijf werd sindsdien een aantal keren overgenomen maar bestaat nog steeds.
Hogewoerd 18 ging onderdak bieden aan het bekende café Odessa. Dat sloot per 1 januari 2020 de deuren. Het monument wordt nu verbouwd tot appartementen.
Hogewoerd 18 in 1972 met een filiaal van Jamin. Foto collectie Erfgoed Leiden en Omstreken.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, instagram, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Cas Nagtzaam
8 september 2022