In de Leidse regio wordt van oudsher kaas gemaakt. Een bekend product is de Boeren Leidse, een smaakvolle kaas gevuld met komijn. In 1927 probeerden gemeentebestuur en kaasmakers een exportvergunning voor het buitenland te krijgen. Speciaal hiervoor richtten zij een Vereeniging tot Bevordering van den Export van Leidsche Boerenkaas op met maar liefst 50 boeren uit de regio. De vereniging stelde strenge regels op voor de productie; niet meer dan 2 keer afromen, geen gebruik maken van een centrifuge en minimaal 25% vet.
Een dossier in het Leids stadsarchief laat zien hoe de aanvraag van de exportvergunning in zijn werk ging.
Op 15 juli 1927 opende in Leiden een nieuwe Kaasmarkt: “Een gebeurtenis van bijzondere betekenis, vooral wegens het groote economisch belang, dat er voor den middenstand aan den bloei van het Marktwezen is verbonden”, aldus het Leidsch Dagblad van die dag. Eerder verhandelden kaasboeren hun producten op de Vismarkt.
Op deze foto uit 1956 genomen bij de familie Warmerdam in Warmond is duidelijk het indrukmerk van Boeren Leidse te zien. Foto privécollectie.
Pleidooi voor export naar het buitenland
Naar aanleiding van deze gebeurtenis schreef Keus & Co, kaas-exporteurs te Alphen aan den Rijn, een brief aan burgemeester en wethouders van Leiden. Het bedrijf vond dat de Boeren Leidse kaas groot onrecht werd aangedaan. De kaas mocht van de regering niet zomaar over de grens worden geëxporteerd. Dat kon alleen als ze onder controle stond van het Controlestation, het regeringsstempel met vermelding van het vetgehalte zou dragen en meer dan 15Kg. zou wegen. Het bedrijf pleitte voor het verkrijgen van een exportvergunning.
Advies van de Kamer van Koophandel
Het college had hier wel oren naar en vroeg de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Rijnland te Leiden een onderzoek in te stellen. De Kamer adviseerde op 28 oktober 1927 een vereniging van producenten van Boeren Leidse kaas op te richten. Hierdoor zouden zij tegenover de regering sterker staan om de gewenste exportvergunning te verkrijgen.
Oprichting vereniging van kaasmakers
De vereniging kwam er, onder de naam Vereeniging tot Bevordering van den Export van Boeren Leidsche Kaas. In de statuten lezen we dat de leden afkomstig moesten zijn uit het gebied rond Leiden waar de kaas vanouds werd gemaakt. In het dossier zitten twee ledenlijsten. Het ging om maar liefst vijftig Boeren Leidse kaasmakers uit Sassenheim, Lisse, Oude Wetering, Voorschoten, Rijpwetering, Zoeterwoude, Noordwijkerhout, Stompwijk, Veur, Woubrugge, Oud Ade, De Zilk, Warmond, Voorhout, Koudekerk en De Kaag. Tegenwoordig houden zich slechts enkele boeren met de productie van Boeren Leidse bezig.
Brief van de Vereeniging tot Bevordering van den Export van Boeren Leidsche Kaas met linksboven het kaasmerk, 1929. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, SA IV, inv.nr. 9130.
Ledenlijst van de Vereeniging tot Bevordering van den Export van Boeren Leidsche Kaas, 1927. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, SA IV, inv.nr. 9130.
Strenge regels
De leden hadden zich aan strenge regels te houden. Ze mochten volgens de statuten de melk niet meer dan tweemaal romen. Ook gold er een verbod op het gebruik van een centrifuge of vergelijkbare instrumenten. Leden waarvan de Leidse kaas meer dan vijf maal per jaar minder dan 25% vet in de droge stof bevatte, zouden hun lidmaatschap verliezen. Verder moesten de leden een uniform merk gebruiken: twee elkaar kruisende sleutels met boven het woord Leiden en onder het woord Holland.
Kaart van het productiegebied (in rood aangegeven) van de Boeren Leidse kaasmakers, 1929. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, SA IV, inv.nr. 9130.
Maatregelen van het gemeentebestuur
Maar werd de wens om dit streekproduct naar het buitenland te exporteren gehonoreerd? Direct op de dag van oprichting stuurde de vereniging een verzoek naar de Minister van Binnenlandse zaken en Landbouw. De Minister was niet onwelwillend de exportregels aan te passen, maar vroeg zich af hoe het toezicht en de controle geregeld zouden worden. Een belangrijke rol was weggelegd voor het gemeentebestuur van Leiden. Zij liet het kaasmerk registreren en stelde een schema van toezicht en controle door en namens het gemeentebestuur op. Hierin legde zij de voorwaarden vast voor de productie van Leidse kaas. Zo moest de kaas een boerenkaas zijn, dus geproduceerd op een boerderij. Verder diende de kaas vervaardigd te zijn uit gedeeltelijk afgeroomde melk en een vetgehalte te hebben van tenminste 25% vet in de droge stof. Helaas geeft het dossier geen antwoord op de vraag of de Minister akkoord gegaan is. Het is wel gelukt de Boeren Leidse een officiële status te geven. Het is tot op de dag van vandaag een uniek streekproduct.
Nel Warmerdam-Kelder en Dirk Warmerdam uit Warmond bij hun Boeren Leidse kazen, ca. 1986. Foto privébezit.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, instagram, mastodon, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
André van Noort
17 november 2022