Rembrandt van Rijn, portret van Marten Soolmans , 1634, olieverf op doek, 207x132 cm. Collectie Rijksmuseum Amsterdam / collectie Museé du Louvre, Parijs. 

 Rembrandt van Rijn, portret van Oopjen Coppit, 1634, olieverf op doek, 207,5 x 132 cm. Collectie Rijksmuseum Amsterdam / collectie Musée du Louvre, Parijs.

Getuige van een straat gevecht
Marten Soolmans studeerde rechten aan de Leidse universiteit en woonde als student in Leiden. Zijn naam komt voor in een akte van juni 1630 gepasseerd voor notaris Pieter den Oosterlingh. Hij moest getuigen voor Dionijs Dammiaen, herbergier in de Drie Haringen te Leiden. 

Marten ging in maart 1630 een stuk wandelen met zijn medestudent Johan van der Meijden. Zij waren toen 19 jaar oud. Aangekomen bij het schouw van Valkenburg op de Hoge Rijndijk waren zij getuigen van een gevecht tussen genoemde herbergier en een tapper en diens vrouw. De herbergier had een mes en de tapper een bijl. De vrouw had een kolf en was volgens Marten en Johan zeer dronken. Zij hadden haar met een zekere Mr. Anthoni langdurig wijn zien drinken. De vrouw bracht de herbergier flinke slagen toe. Die werd daardoor zwaar gewond. In de akte staat: “ […] dat de voors[eyde] vrouwe mette colff vehemente slagen brachte naer ydereen (en dat na de beenen off anders) om die heene die haer trachte innen te comen, ende de colff uyt haer handen te crijgen, sulx dat niemant haer die conde affhandich maecken.”

Marten en Oopjen in ondertrouw
Op 8 juni 1633 gingen Marten en Oopjen in Leiden in ondertrouw. Marten was ‘jongman’ van Amsterdam en woonde toen op het Rapenburg in Leiden. Oopjen was ‘jongedochter’ van Amsterdam en woonde ook in die stad. Zij trouwden op 28 juni 1633 in Amsterdam.

 Het boek met de ondertrouwakte uit 1633 van Marten en Oopjen. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken.

 Detail van bovenstaande foto met de tekst van de ondertrouwakte van Marten en Oopjen.

Het testament van Marten en Oopjen
Op 24 april 1634 gingen zij naar het kantoor van de notaris Foyt Gijsbertsz. van Sijp in Marendorp aen de Roede Steen om hun testament te laten passeren. De akte vermeldt dat zij toen in Leiden op het Rapenburg woonden, bij de Nonnenbrug. Er werd onder meer bepaald dat wanneer één van hen zou sterven terwijl er nog geen kinderen waren, de langstlevende de nalatenschap zou erven. Als er kinderen zouden zijn, dan moest de langstlevende voor spijs, dranck, cleden ende reeden zorgen. Verder stelt het testament dat wanneer de kinderen bij het overlijden van een van de ouders minderjarig zouden zijn, de langstlevende ouder voogd zou worden. Getuigen bij dit testament waren de schrijver Harman de Vries en Jacob Frideborn, precetor van de kinderen van den overleden coning van Bohemen, die verclaerde de testateuren wel te kennen.

  De handtekeningen van Marten Soolmans en Oopjen Coppit onder het testament dat zij in 1634 lieten opmaken bij een Leidse notaris. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken.

Rapenburg bij de Nonnenbrug
Uit dit testament blijkt dat Marten en Oopjen na hun huwelijk niet direct naar Amsterdam verhuisden. Zij woonden aan het Rapenburg bij de Nonnenbrug. Er stond eerst als woonplaats de zuidzijde van het Steenschuur tegenover de Saaihal (nu Lodewijkskerk), maar dat had de notaris doorgestreept. Mogelijk doelde hij op het woonadres van Martens moeder.

 Detail van de eerste pagina van het testament waarin de zijlijn 'Op Rapenburch bij de nonnenbrugge'.

Woonadres moeder van Marten
Rond 1631 verscheen Willemijne Saelen, weduwe van Jan Soolmans, voor de Leidse notarissen Cornelis Dircxsz. van Grotelande en Kaerl Outerman om een huis in Amsterdam te verkopen en mensen te machtigen namens haar te handelen. Zij werd daarbij geassisteerd door haar zoon Marten Soolmans. Zij woonde toen in Leiden in een huis aan het Steenschuur. Marten woonde hier ook, dat blijkt uit het kohier van de 200ste penning over de stad Leiden uit 1631. Er staat: Joffr[ouw]e Wilhelmina Sael weduwe van Johan Solleman met haer zoon 250. 250 is het bedrag dat ze moest betalen aan belasting, dat was toen erg veel geld..

Naar Amsterdam
Wel verhuisden Marten en Oopjen kort na het opmaken van het testament naar Amsterdam, want hun zoon Hendrick wordt op 25 augustus 1634 in deze stad geboren. Rembrandt van Rijn woonde toen al in Amsterdam. Zouden ze elkaar gekend hebben? Die kans is zeker aanwezig. Marten woonde vanwege zijn studie sinds 1628 in Leiden. Rembrandt woonde toen nog in Leiden, hij verhuisde in 1631 naar Amsterdam. Marten en Oopjen kregen in Amsterdam drie kinderen. Marten stierf in 1641 en Oopjen hertrouwde met kapitein Marten Pietersz. Daey. Zij stierf in 1689 in Alkmaar.

Mogelijke woonlocatie aan het Rapenburg 

 Kaartje van omgeving Rapenburg in Leiden met daarop aangegeven de twee mogelijke locaties van de woning waar Marten en Oopjen in april 1634 woonden, op het moment dat zij hun testament lieten opmaken. In dat testament staat aangegeven dat het echtpaar aan het Rapenburg woont, bij de Nonnenbrug. Van de vier hoeken bij de Nonnenbrug komen alleen de hoeken bij Rapenburg 75 en 56 (nu Kloksteeg 2A) in aanmerking. Het Academiegebouw kan het niet zijn geweest. Ook de locatie bij Rapenburg 58 niet, omdat het deel van het huidige Rapenburg vanaf de Kloksteeg in zuidoostelijke richting in de bonboeken uit die tijd nog Steenschuur wordt genoemd.  

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter, mastodon, instagram en facebook houden zij u op de hoogte.

Michiel van Halem en André van Noort
23 februari 2023 (update 24 februari 2023)

Literatuur: Jonathan Bikker, Marten en Oopjen. Twee monumentale portretten van Rembrandt (Rijksmuseum Amsterdam z.j.).