In het bijzondere archief van de familie Hubrecht vonden we een dagboek uit de Tweede Wereldoorlog. Geschreven door Jan Bastiaan Hubrecht op Java. Hij leidde daar een suikerfabriek van de familie. In dit dagboek schrijft Hubrecht over de inval van de Japanners en zijn internering in een kamp. In het archief zit ook nog een verslag dat Hubrecht maakte van zijn gevangenschap na de capitulatie van de Japanners.
De familie Hubrecht bezat de suikerfabrieken Kremboong en Toelangan op Oost-Java. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was dr. Jan Bastiaan Hubrecht (1883-1978) administrateur van één van deze ondernemingen. Van die tijd hield hij een dagboek bij.
Het dagboek van Jan Bastiaan Hubrecht. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken 0529A, inv.nr. 322.
Deel van een pagina uit het dagboek van Jan Bastiaan Hubrecht., met de meidagen van 1940. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken 0529A, inv.nr. 322.
Inval van de Japanners
Hubrecht schrijft op 8 maart 1942: Jap[anse] troepen trekken 5 uur Soerabaja binnen. Op Toelangan kwamen zaterdagavond een 30 tal vluchtelingen aan van Tangoelangin, zondagmorgen doen nog een twintigtal van Tjandi bij. Vanaf heden overal de Witte Vlag. Een dag later capituleerde Nederlands-Indië.
Geen vuiltje aan de lucht
Er leek aanvankelijk geen vuiltje aan de lucht. Hubrecht schrijft begin april 1942 in zijn dagboek dat het binnenlandse bestuur (ook het Nederlandse) voorlopig nog bleef functioneren. Op Kremboong en Toelangan waren nog geen Japanners gezien. Er kwam alleen een circulaire waarin werd meegedeeld dat de suikerindustrie door het Japanse leger was overgenomen en dat die voor rekening en risico van dat leger zou worden geëxploiteerd.
Naar een kamp in Bandoeng
Op den duur trokken de Japanners de touwtjes steeds strakker aan. Zij wilden definitief een einde maken aan het Nederlandse bestuur. Zo kwam het dat de Nederlandse suikerbaronnen geïnterneerd werden. Dat overkwam ook Jan Bastiaan Hubrecht. Hij werd op 6 augustus 1943 door de chef veldpolitie te Kremboong opgehaald en vervolgens naar de Werfstraatgevangenis in Soerabaja gebracht. Op 27 januari 1944 verhuisde hij met medegevangenen per trein naar kamp Tjikoedapateuh te Bandoeng. In zijn dagboek schrijft hij dat ze in een vierde klas wagen zaten. Per wagon zat 74 man. De reis duurde 44 uur. In september/oktober 1944 woog Hubrecht naar eigen zeggen nog maar 60 kilo.
Deel van een pagina uit het dagboek van Jan Bastiaan Hubrecht., met de meidagen van 1940. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken 0529A, inv.nr. 322.
Oppikkerijen door Indonesiërs
Na de capitulatie van Japan vertrok Jan Bastiaan Hubrecht naar Soerabaja waar hij met zijn vrouw Leonore herenigd werd. Hij dacht veilig te zijn, maar op 19 september 1945 begonnen daar “de Merdekatroebelen”. Hij schrijft op 10 oktober in zijn dagboek: Begin der oppikkerijen door Indonesiërs. En op 15 oktober: Zwarte maandag van Soerabaja. J.B.H. en 2300 anderen opgepikt en in de Werfstraat gevangenis gebracht. Ongeveer 10 gedood. Van deze zogenaamde Bersiap-periode is in het Hubrecht-familiearchief veel bewaard gebleven.
In de Werfstraatgevangenis
Zo heeft Jan Bastiaan Hubrecht van zijn verblijf in de Werfstraatgevangenis een verslag gemaakt (inv.nr. 655). Hij schreef o.a.: In de Werfstraat binnenrijdend zien wij aldaar een menigte, wellicht een honderd à tweehonderd man sterk, welke de geheele breedte van de straat inneemt met uitzondering van een ruimte, leidend naar de poort van de gevangenis. De menigte bestaat uit personen van het laagste allooi, allen gewapend met stokken of sabels, sommigen ook gehelmd. De lust om er op los te slaan, zoo niet de ware moordlust, spreekt uit hunne oogen. Onze chauffeur deponeert ons 20 meter voor de poort naast de gevangenismuur, juist waar het gepeupel geposteerd is en wij moeten dus een spitsroedenloop doen naar de poort. Wij komen er vrij goed af, ik krijg drie harde slagen, naar ik meen alle drie met stokken, een op het hoofd en twee op den rug blijf echter geheel zonder letsel. De soldaat-begeleider met het geweer liep vrij dicht achter mij en heeft mij wellicht voor erger gevrijwaard.
Bevrijding uit de gevangenis
Hubrecht werd op 10 november 1945 uit de Werfstraatgevangenis bevrijd. Dat gebeurde na een aanval van Brits-Indische troepen, waarbij 2300 mensen uit deze gevangenis gehaald werden. Zij werden naar het havengebied gebracht. Een dag later vertrok Jan Bastiaan Hubrecht met 500 andere voormalige gevangenen per schip naar Batavia.
Vertaling die Jan Bastiaan Hubrecht maakte van zijn verslag van de bevrijding uit de Werfstraatgevangenis. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, 0529A inv.nr. 655.
Familiearchief Hubrecht
Het familiearchief Hubrecht bevat veel Indische stukken. Waaronder correspondentie in het Maleis tussen Jan Bastiaan en zijn vrouw Eleonore tijdens de oorlog. Er zitten meer bijzondere stukken in het archief, zoals de correspondentie tussen de zoöloog Ambrosius Hubrecht en Charles Darwin, boeiende reisverslagen, prachtige tekeningen van de kunstenaressen Bramine en Maria Hubrecht en enige onbekende gedichten van de vermaarde Hiëronymus van Alphen.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter, mastodon en facebook houden zij u op de hoogte.
André van Noort
28 april 2023
0529A Inventaris van de aanvullingen op het archief van de familie Hubrecht 1568-2005
inv.nr. 322 = schriftje